Ząbkowanie u niemowląt - objawy i sposoby na bolesne ząbkowanie

Z reguły pierwsze ząbki zaczynają pojawiać się u niemowląt w wieku 5-8 miesięcy, ale u niektórych dzieci ząbkowanie może rozpocząć się już w 2. miesiącu życia, a u innych dopiero po ukończeniu roczku. Ze względu na czas pojawienia się pierwszego ząbka, możemy wyróżnić kilka tzw. grup ząbkowania:

• przedwczesne (zęby wrodzone i noworodkowe)
• wczesne (2.-4. miesiąc)
• o czasie (5.-8. miesiąc)
• opóźnione (9.-12. miesiąc)
• późne (powyżej 12. miesiąca).

Moment pojawienia się pierwszego zęba jest w ok. 70% uwarunkowany genetycznie, a w pozostałej części odpowiadają za niego czynniki środowiskowe i paragenetyczne. Niektórzy badacze wskazywali, że wcześniej ząbkują dzieci: z większą masą urodzeniową i mniejszą długością ciała, płci męskiej, urodzone wiosną, krótko karmione piersią.

Z tego względu pierwsze ząbki mogą pojawić się u różnych dzieci w różnym czasie. Nie warto więc porównywać stanu uzębienia nawet u niemowlaków w tym samym wieku – każdy z nich rozwija się w swoim tempie. Nawet jeśli półroczniak nie ma jeszcze żadnych oznak ząbkowania, nie należy się tym martwić – ząbki pojawią się u niego prędzej czy później.

Zęby mleczne najczęściej wyrzynają się w określonej kolejności, niemal identycznej u większości dzieci. Kalendarz ząbkowania przedstawia się następująco:

1. zęby sieczne przyśrodkowe (jedynki) – 6-12 miesięcy
2. zęby sieczne boczne (dwójki) – 9-16 miesięcy
3. kły – 16-23 miesiące
4. pierwsze zęby trzonowe – 13-19 miesięcy
5. drugie zęby trzonowe – 23-33 miesiące.

W badaniu przeprowadzonym w grupie dzieci łódzkich zauważono, że zazwyczaj pierwsze wyrzynają się zęby na dole (poza pierwszymi trzonowymi – w ich przypadku jest odwrotnie).

Przedstawiona kolejność ma charakter poglądowy – tak właśnie przebiega ząbkowanie u zdecydowanej większości, ale nie u wszystkich dzieci. Istnieje nawet kilkadziesiąt wzorów wyrzynania się zębów mlecznych, dlatego jeśli obserwujesz u swojego malucha nieznaczne odchylenia, zazwyczaj nie masz powodów do obaw. Warto jednak poinformować o tym pediatrę lub stomatologa podczas wizyty profilaktycznej.

Pojawienie się u dziecka pierwszego ząbka jest wyraźnym znakiem, że już najwyższy czas zadbać prawidłowo o higienę jamy ustnej i wprowadzić do codziennej rutyny szczotkowanie ząbków (jeśli nie robiliście tego wcześniej).

Dowiedz się, jak prawidłowo dbać o zdrowe zęby u niemowlaka od samego początku, by uniknąć próchnicy i innych chorób jamy ustnej.

Większość z nas zna najbardziej charakterystyczne objawy ząbkowania: maluch ślini się, wkłada do buzi rączki, zabawki, a nawet róg kocyka. Dodatkowo ma rozpulchnione i zaczerwienione dziąsła, jest marudny i niekiedy gorączkuje.

Pamiętajmy, że proces wyrzynania się zębów jest dość długotrwały – średnio, razem z przerwami, zajmuje aż 2 miesiące dla pojedynczego ząbka, a w niektórych przypadkach może trwać ponad 2 razy dłużej. Przez cały ten czas możemy obserwować u dziecka niektóre objawy ząbkowania, ale równie dobrze mogą one nie wystąpić w ogóle.

Warto wziąć pod uwagę, że nie każdy objaw świadczący o wyrzynaniu się ząbka musi być z nim związany, np. przyczyną gorączki może być też infekcja, dlatego nie należy jej nigdy bagatelizować. Podobnie jest z wkładaniem przedmiotów do buzi – to normalny etap rozwoju niemowlaka, który w ten sposób poznaje świat i przygotowuje się do jedzenia stałych pokarmów, niekoniecznie manifestując jednocześnie początki ząbkowania.

Zaczerwienienie dziąseł jest jednym z najczęstszych objawów ząbkowania. Czasami towarzyszy mu też obrzmienie i rozpulchnienie dziąsła w miejscu, w którym spodziewamy się zobaczyć kolejny ząbek. Wszystkie te dolegliwości spowodowane są rozwinięciem się niewielkiego stanu zapalnego, któremu mogą towarzyszyć też: gorączka, zaburzenia snu, problemy jelitowe i zmniejszenie apetytu.

W momencie zaobserwowania zaczerwienionych dziąseł u dziecka, warto uważnie je obserwować – mogą się na nich pojawić stosunkowo niegroźne krwiaki, ustępujące po pojawieniu się zęba, ale w niektórych przypadkach dochodzi do zakażenia i dalszego rozwoju stanu zapalnego, który należy już skonsultować z lekarzem.

Stan podgorączkowy i gorączka często towarzyszą ząbkowaniu. Warto jednak zwrócić uwagę na wysokość gorączki – pojawienie się nowego ząbka nie powinno się wiązać z temperaturą wyższą niż 38-38,5^oC. Przekroczenie tego pułapu może oznaczać, że w organizmie malucha rozwija się infekcja. Okres rozpoczęcia ząbkowania wiąże się ze zmniejszeniem odporności dziecka i wygasaniem odporności nabytej od matki, a więc też częstszymi przeziębieniami i innymi chorobami. Z tych względów każdą gorączkę u niemowlaka i małego dziecka warto skonsultować z lekarzem, szczególnie jeśli u malucha występują dodatkowe objawy.

Ból, swędzenie, a niekiedy również stan podgorączkowy wpływają na ogólne złe samopoczucie niemowlaka. Może być on rozdrażniony, marudny, płaczliwy, mieć trudności z zasypianiem oraz częściej wybudzać się w nocy. Dolegliwości w jamie ustnej rzutują także na zmniejszenie apetytu dziecka, a niekiedy są przyczyną biegunek.

Wszystkie te objawy utrudniają życie nie tylko dziecku, ale też jego rodzicom. Maluch może domagać się więcej uwagi, noszenia i przytulania niż dotychczas, a jeśli jest karmiony mlekiem mamy, może zabiegać o częstsze sesje przy piersi.

Na bolące i obrzmiałe dziąsła możesz zaproponować dziecku pieluszkę, której róg nasączysz naparem z rumianku. Ma on właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, dlatego delikatnie łagodzi dolegliwości dziecka.

Wystarczy, że przygotujesz rumiankowy napar zgodnie z instrukcją podaną przez producenta na opakowaniu, a po ostygnięciu zmoczysz w nim fragment pieluszki. Dobrym pomysłem będzie użycie tetry – jej struktura jest wyraźniejsza, niż pieluszek muślinowych czy bambusowych, więc żucie i gryzienie jej przez dziecko pozwoli nieco ukoić swędzenie. Tak przygotowaną pieluszkę warto dodatkowo schłodzić przez chwilę w lodówce, a następnie podać dziecku.

Zamiast pieluszki możesz użyć też niewielkiego tamponika lub gazika nasączonego naparem z rumianku i delikatnie masować nim dziąsła dziecka.

Dobrym sposobem na bolesne ząbkowanie u niemowląt jest podanie dziecku chłodnego gryzaka. Możesz wykorzystać naturalne „gryzaki” – schłodzone słupki marchewki, pietruszki bądź selera lub zaopatrzyć się w sklepie w gotowy produkt, który następnie włożysz do lodówki. Do wyboru będziesz mieć gryzaki tradycyjne - wykonane z twardszej gumy, silikonowe o najróżniejszych kształtach i fakturach, drewniane oraz takie wypełnione płynem, które po schłodzeniu utrzymają niską temperaturę przez dłuższy czas.

Ciekawym rozwiązaniem są gryzaki z wypustkami, dzięki którym dziecko nie dość, że schładza dziąsła, to jeszcze je masuje, co potęguje działanie przeciwbólowe i przeciwświądowe.

Warto jednak nie przesadzać z chłodzeniem gryzaka, a tym bardziej nie umieszczać go w zamrażarce – zbyt niska temperatura może spowodować wystąpienie skurczu naczyń krwionośnych dziąseł.

Zamiast lub obok gryzaka z wypustkami, do masażu dziąseł niemowlaka możesz stosować też specjalną szczoteczkę nakładaną na palec, która posłuży Ci również do zachowania higieny jamy ustnej bobasa przed pojawieniem się pierwszych ząbków.

Żel przeciwbólowy na ząbkowanie jest dostępny niemal w każdej aptece i potrafi szybko i skutecznie złagodzić dolegliwości, na które nie zadziałał żaden z powyższych sposobów. Takie preparaty zawierają najczęściej substancje znieczulające (chlorowodorek lidokainy), a także wyciągi roślinne np. z rumianku, szałwii, tymianku lub kozłka lekarskiego. Żel warto przechowywać w lodowce – dzięki temu nie dość, że znieczuli on dziąsła dziecka, to jeszcze nieco je schłodzi.

Stosowane miejscowo żele lub maść na dziąsła dla niemowląt mają kilka minusów – ich działanie jest krótkotrwałe, a dokładna aplikacja i wmasowanie w dziąsła - dość utrudnione. Coraz częściej też podnoszą się głosy, że takie preparaty nie zawsze są skuteczne, a zawarte w nich składniki mają potencjał uczulający. Dlatego w kwestii stosowania tego typu żeli warto zawsze poradzić się pediatry lub stomatologa.

Przeczytaj także:

Kalendarz rozwoju dziecka miesiąc po miesiącu
Kiedy dziecko siada, raczkuje i chodzi? Kamienie milowe w rozwoju dziecka
Skoki rozwojowe u niemowląt i małych dzieci
Rozwój niemowlaka – ważne etapy rozwoju dziecka

Źródło:
1.    R. Filipińska-Skąpska, P. Proc, M. Wochna-Sobańska, Terminy i kolejność wyrzynania zębów mlecznych u dzieci łódzkich, docplayer.pl/8524161-Terminy-i-kolejnosc-wyrzynania-zebow-mlecznych-u-dzieci-lodzkich.html
2.    H. Boguszewska-Gutenbaum, J. Janicha, P. Sobiech, D. Olczak-Kowalczyk, Symptomy ogólne i miejscowe związane z wyrzynaniem zębów mlecznych, www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2015/01/ns_2014_127-130.pdf
3.    D. Olczak-Kowalczyk, H. Boguszewska-Gutenbaum, J. Janicha, A. Turska-Szybka, Wybrane zagadnienia związane z wyrzynaniem zębów mlecznych, www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2014/10/ns_2011_073-076.pdf
4.    N. Torlińska-Walkowiak, A. Rataj-Kulmacz, Wyrzynanie się zębów mlecznych – symptomy towarzyszące czy przypadkowe współistnienie w czasie?, psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-ca427708-fcf6-46ae-8f8d-38fe04ee88a7
5.    K. Miądowicz-Owczarzak, Problemy z ząbkowaniem u niemowląt – przegląd sposobów przeciwdziałania dolegliwościom, psjd.icm.edu.pl/psjd/element/bwmeta1.element.psjd-8d027cb2-7adb-404e-b25c-b707dc00a7a0
6.    H. Murkoff, Pierwszy rok życia dziecka, Poznań wyd. Rebis, 2018.