Skoki rozwojowe u niemowląt i małych dzieci

Skoki rozwojowe to wyjątkowe momenty w rozwoju dziecka, podczas których maluszek zdobywa nowe umiejętności. Zmiany te związane są z intensywnym dojrzewaniem układu nerwowego. W znacznej większości obszarów mózgu ilość komórek nerwowych jest niezmienna od momentu narodzin. Rozpoczyna się jednak aktywny proces tworzenia połączeń międzykomórkowych.  W mózgu dziecka pojawiają się nowe połączenia neuronalne, pozwalające odczytać znacznie większą liczbę informacji. Najbardziej widoczne są skoki rozwojowe u dziecka w 1. roku życia, ale można zauważyć je także w kolejnych latach. Maluch stopniowo nabywa umiejętności motoryczne, komunikacyjne, fizyczne, społeczne czy emocjonalne.

Skok rozwojowy można podzielić na dwie fazy: okres regresji i pojawienie się następnych zmian rozwojowych dziecka.  W pierwszym etapie maluszek może być rozdrażniony, nerwowy czy płaczliwy. Czasami rodzice mają też wrażenie, że niemal cofa się w rozwoju, zapominając tego, czego się do tej pory nauczył. Ukojenia szuka w ramionach opiekunów, nie daje się odkładać do łóżeczka i potrzebuje więcej czasu przy piersi mamy. Gdy skok rozwojowy u niemowlaka dobiega końca, znika apatia i drażliwość, a różnice w jego rozwoju widoczne są z dnia na dzień.

Jak rozpoznać skok rozwojowy? Najczęściej charakteryzują się one diametralną zmianą zachowania oraz samopoczucia. Nawet, jeśli maluszek zazwyczaj jest pogodny i radosny, staje się drażliwy, nerwowy i marudny. Możesz zaobserwować też zmniejszony apetyt, kłopoty ze snem, brak zainteresowania zabawą, większą potrzebę kontaktu fizycznego czy wzmożoną strachliwość. Objawy te są wynikiem dynamicznego rozwoju dziecka i dojrzewania kolejnych układów w jego ciele.

Warto poznać kalendarz skoków rozwojowych, aby móc powiązać zmiany w zachowaniu z nadchodzącym przełomem. Pozwoli to uniknąć zamartwiania się spadkiem samopoczucia i uczucia bezradności. Im więcej dowiesz się na temat etapów rozwoju dziecka, tym łatwiej przejdziesz ten wyjątkowy okres. Nie oznacza to jednak, że należy bagatelizować zmiany w zachowaniu. Czasami rozdrażnienie, płacz i problemy ze snem mogą być objawami problemów zdrowotnych. Obserwuj swojego maluszka i niepokojące symptomy konsultuj ze specjalistą.

Bardzo często rodzice rozpoznają skoki rozwojowe u niemowlaka dopiero po fakcie. Przez kilka dni maluszek jest apatyczny i rozdrażniony, a następnego zaskakuje nową umiejętnością. Nie dość, że „przypomina” sobie wszystko, to nagle nawiązuje lepszy kontakt z otoczeniem i jest bardziej ciekawy świata. Możesz zaobserwować duże zmiany w rozwoju motorycznym u dziecka, które nagle potrafi przekręcać się z plecków na brzuszek lub sięga po zabawkę i swobodnie obraca ją w rączkach. Zaskoczyć może także rozwój mowy – śmianie się, gaworzenie czy powtarzanie pierwszych sylab.

Pamiętaj, że rozwój niemowlaka w pierwszych 12. miesiącach jest wyjątkowo dynamiczny, co czasami może przytłaczać dziecko. Dojrzewanie poszczególnych układów, gwałtowny wzrost i większa ilość połączeń w mózgu sprawiają, że maluszek może zachowywać się inaczej. Skoki rozwojowe niemowlaka mogą być kłopotliwe dla rodziców, ale z perspektywy dziecka są równie trudne.

Nerwowość, płaczliwość i marudzenie wynika z dużej ilości bodźców, które pojawiają się wraz z rozwojem układu nerwowego. Maluszek zaczyna w inny sposób doświadczać otaczającego go świata, dlatego potrzebuje czasu na przywyknięcie do nowej rzeczywistości. Gdy tylko poradzi sobie z tą sytuacją, zaczyna w pełni wykorzystywać możliwości, zadziwiając rodziców kolejnymi umiejętnościami.

Pierwszy rok życia dziecka wymaga specjalnego wsparcia rodziców, które pozwoli mu łatwiej przejść przez ten trudny okres. Należy zrozumieć zachodzące zmiany i odpowiednio się do nich przygotować. Zadbaj o to, aby ograniczyć ilość bodźców, zrezygnuj z głośnych i zatłoczonych miejsc czy długich wycieczek. Obserwuj, co sprawia dziecku przyjemność i koi jego zmysły. Nie denerwuj się, że chce spędzać więcej czasu w ramionach, potrzebuje częstszego karmienia lub głaskania. Daj mu czas, wykaż się cierpliwością i zwróć uwagę na jego potrzeby.

Pierwszy skok rozwojowy pojawia się około 4-5 tygodnia życia dziecka. Zmysły zaczynają odbierać bodźce intensywniej, a obraz staje się ostrzejszy, co może wzbudzać niepokój. Po przejściu tego skoku rozwojowego, maluszek zaczyna się uśmiechać, jest bardziej aktywny po drzemce i z zaciekawieniem patrzy na twarze ludzi. Bardziej świadomie reaguje też na dźwięki, zapachy i dotyk. Na jego twarzy możesz też spostrzec pierwsze, prawdziwe łzy.

Kolejna większa zmiana następuje w 7-9 tyg. po narodzinach. Drugi skok rozwojowy to umiejętność kojarzenia wzorców, która pojawia się między 2. a 3. miesiącem życia. Maluszek powoli dostrzega powtarzalność czynności i zaczyna łączyć codzienne fakty (np. wieczorna kąpiel i sen). Coraz wyraźniej wodzi wzrokiem, zaczyna podnosić główkę i rozpoznaje twarze najbliższych. Intensywniej wymachuje też rączkami i nóżkami, a trzymanie małych zabawek nie sprawia mu już trudności. Drugi skok rozwojowy to także wydawanie pierwszych, krótkich dźwięków oraz słuchanie samego siebie.

10-12 tydzień życia to czas na trzeci skok rozwojowy. Maluszek zaczyna zwracać uwagę na szczegóły takie, jak różnica w głosie mamy i taty lub intensywność światła. Zaczyna uczyć się też koordynacji głowy i oczu, coraz lepiej łapiąc zabawki, kręcąc główką i wodząc za nimi wzrokiem. Dziecko odpycha się lekko nóżkami, a położone na brzuchu, próbuje podpierać się na przedramionach. Poznaje też świat, wkładając różne przedmioty do buzi. Interesuje się świecącymi i grającymi zabawkami, gruchając i wydając piski.

Między 4. a 5. miesiącem (14-19 tydzień) dziecko przechodzi czwarty skok rozwojowy. Właśnie wtedy zaczyna powoli rozumieć proste zależności. Wie, że wyciągnięte rączki sprawią, że rodzic weźmie je w ramiona, a zrzucenie zabawki spowoduje hałas. Rozpoznaje też swoje odbicie w lustrze, przekłada przedmioty z rączki do rączki oraz przekręca się z brzucha na plecy i odwrotnie. Zaczyna też łączyć pierwsze dźwięki, długo je powtarzając („mamama”, „tatata”). Maluszek stara się podpierać na rączkach, unosi tułów, a czasami podejmuje pierwsze próby raczkowania.

Piąty skok rozwojowy pojawia się między 22. a 26. tygodniem życia. Półroczny maluszek zaczyna wstydzić się obcych i czasami reaguje na nich płaczem. W tym okresie może pojawić się również tzw. lęk separacyjny, czyli obawa przed utratą rodzica, gdy ten znika z zasięgu wzroku. Zauważa też odległości między przedmiotami, klaszcze, wkłada przedmioty do pudełka i staje się mobilniejsze. Dziecko podejmuje pierwsze próby siadania, dzięki lepszej zdolności koordynacji swoich ruchów.

Około 40. tygodnia po urodzeniu, czyli między 9. a 10. miesiącem, następuje szósty skok rozwojowy. Maluszek zaczyna rozpoznawać kształty i kategorie przedmiotów. To czas, w którym rozwija swoją inteligencję oraz emocjonalność, wykazując niezwykłą ciekawość świata. Przytula zabawki, gestykuluje, okazuje swoje emocje i robi miny patrząc w lustro. Zaczyna też stawać przy meblach, wykazuje inicjatywę podczas zabawy i stara się rozśmieszać bliskich.

Siódmy skok rozwojowy przypada na czas około 11. miesiąca życia dziecka. Wcześniej maluszek uwielbiał burzyć konstrukcje z klocków, teraz zaczyna układać wszystko w całość. Zauważa sekwencje zachowań, podejmuje pierwsze próby rysowania i wskazuje interesujące go przedmioty palcem. Dziecko zaczyna też powtarzać sylaby, naśladuje odgłosy pojazdów i zwierząt, a także świadomie używa słów „tak” i „nie”. Często to moment, w którym maluszek stawia pierwsze kroki, wspina się, schodzi z kanapy tyłem i naśladuje gesty innych osób.

Najistotniejsze kamienie milowe w rozwoju dziecka to doskonalenie umiejętności motorycznych, manualnych i emocjonalnych. Skok rozwojowy po roku przynosi przede wszystkim większą sprawność fizyczną. Maluszek zaczyna chodzić, wspinać się po schodach, a nawet biegać. Przynosi też niewielkie przedmioty, wykonuje polecenia rodzica i nazywa bliskie mu osoby. Mówi pierwsze słowa, nieporadnie budując krótkie zdania. Skoki rozwojowe mogą, ale nie muszą być poprzedzone nerwowością, rozdrażnieniem lub kłopotami z zaśnięciem. Dziecko znacznie lepiej zna otaczający go świat i łatwiej radzi sobie ze zmianami.

Wyjątkowym okresem w jego życiu jest jednak czas pomiędzy 18. a 24. miesiącem, czyli tzw. bunt dwulatka. Maluch testuje możliwości swojego ciała, staje się bardziej samodzielny i chce o sobie decydować. Bardzo często gwałtownie manifestuje swoje potrzeby – krzyczy, tupie, obraża się i ucieka. Jest to jednak normalny etap rozwoju dziecka, który z czasem mija.

Skoki rozwojowe dziecka w 3. roku życia polegają na zdobywaniu większej samodzielności. Maluch sprawnie się porusza, podskakuje i omija przeszkody. Lepiej radzi sobie z chwytaniem przedmiotów, zaczyna ładniej rysować, kolorować i precyzyjnie układać małe elementy. Kamienie milowe rozwoju to również samodzielne ubieranie się, umiejętność kontrolowania potrzeb fizjologicznych i swobodne porozumiewanie się. Dziecko doskonali umiejętności społeczne i komunikacyjne, stając się częścią społeczności.

Przeczytaj także:
Zęby u niemowlaka - jak prawidłowo dbać o pierwsze ząbki?
Jak mogę pomóc dziecku, gdy płacze?