Siatki centylowe - co to jest, jak je czytać i jakie są normy?

Od czego zależy i jak się zmienia wzrost i waga u dzieci?

Dzieci uczą się i nabywają różnych umiejętności w różnym tempie. Podobnie jest z ich rozwojem fizycznym – tempo wzrostu i zwiększania się masy ciała dzieci będących rówieśnikami może być zupełnie inne. Jest ono uwarunkowane wieloma czynnikami:

  • genetycznymi – takimi jak: wzrost, budowa ciała i tempo, w jakim rośli w przeszłości rodzice, ale też dziadkowie dziecka;
  • środowiskowymi – wśród których wyróżniamy: sposób karmienia w pierwszych miesiącach życia, stosowanie odpowiedniej diety, ogólne warunki życia w rodzinie, relacje dziecka z rodzicami, rodzeństwem i rówieśnikami, przebyte choroby i ewentualną niepełnosprawność.

Tempo wzrostu i przybierania na wadze zależy także od płci – dziewczynki są statystycznie niższe i ważą mniej, niż ich koledzy w tym samym wieku – różnica między roczniakami w 50. centylu to ok. 0,5 kg masy i 2 cm długości ciała. Podobne wartości utrzymują się też u trzylatków.

Sprawdź, jak wspierać prawidłowy rozwój i zdrowie dziecka

Wzrost i waga niemowląt i małych dzieci - normy

Dzieci najszybciej rosną i nabierają kilogramów w okresie niemowlęcym – podwajają masę urodzeniową już przed ukończeniem 5. miesiąca życia, a potrajają ją w okolicach 11-12 miesiąca. W późniejszych latach wzrost dzieci nieco zwalnia, może również następować skokowo.

Tempo przyrostu masy ciała niemowlaka zależy od jego wieku liczonego w miesiącach. Orientacyjnie, maluch powinien miesięcznie przybierać:

  • 600 g w 1. miesiącu życia;
  • 800-900 g w 2. miesiącu życia;
  • 700 g w 3.-6. miesiącu życia;
  • 500 g w 6.-12. miesiącu życia.

W 2. roku życia dziecka możemy oczekiwać średniego przyrostu 12 cm i 2,5 kg masy ciała, a w 3. odpowiednio 8 cm i 2 kg.

Czy moje dziecko rośnie prawidłowo?

Rodzice często martwią się o prawidłowy rozwój, a także nabieranie kilogramów i wzrost swojego dziecka, porównując je do jego wyższych i cięższych rówieśników. W większości przypadków nie ma jednak powodów do obaw, nawet jeśli dziecko jest jednym z najniższych w grupie – różnice zazwyczaj mieszczą się w normie, a Twoja pociecha może w niedługim czasie zrównać się wzrostem z pozostałymi, a nawet ich „przegonić”.

Sprawdź, w jakim wieku występują najważniejsze skoki rozwojowe u niemowląt i małych dzieci 

Takie odnoszenie wzrostu lub wagi malucha do pozostałych dzieci w przedszkolu lub żłobku nie daje pełnego obrazu jego rozwoju. Zazwyczaj do jednej grupy chodzą maluchy urodzone w trakcie całego roku kalendarzowego i porównywanie styczniowych dzieci do tych z końcówki grudnia może doprowadzić nas do zupełnie nietrafionych wniosków. Jeśli szukasz dobrego sposobu, który pozwoli Ci monitorować rozwój fizyczny swojego dziecka, sięgnij po siatki centylowe.

Poznaj ważne etapy w rozwoju niemowlaka i sprawdź, czym już niedługo zaskoczy Cię Twój maluch

Siatki centylowe - czym są i po co się je stosuje?

Siatki centylowe to wykresy, na których przedstawia się rozkład danej cechy, np. wagi, wzrostu, obwodu głowy w populacji w zależności od wieku i płci. Pozycję dziecka na tym wykresie określa się za pomocą centyla, który może przyjąć wartość od 1 do 100 i wskazuje, jak pod względem danej cechy maluch plasuje się na tle pozostałych dzieci w tym samym wieku.

Siatki centylowe stosowane są do oceny rozwoju dziecka od narodzin aż do 18. roku życia. Obejmują one następujące parametry:

  • wagę;
  • wzrost, a u niemowląt – długość ciała;
  • obwód główki (zazwyczaj ujęte są tylko pierwsze 3 lata życia);
  • BMI;
  • ciśnienie krwi.

Siatki są najważniejszym narzędziem służącym ocenie rozwoju fizycznego dziecka, stanu jego zdrowia oraz odżywienia. Korzystają z nich zarówno lekarze, nanosząc na wykres dane dziecka przy okazji wizyt profilaktycznych, ale także rodzice, którzy chcą sprawdzić, czy ich dziecko rozwija się prawidłowo i przybiera na wadze w odpowiednim tempie.

Przez wykres z siatkami centylowymi przebiegają linie o różnym wyglądzie, którymi oznacza się przebieg centyli w kolejnych miesiącach i latach życia dziecka. Przestrzenie pomiędzy tymi liniami to kanały centylowe – o ich roli szczegółowo opowiemy w kolejnych akapitach.

Nowe polskie siatki centylowe zostały opracowane na podstawie badań przeprowadzonych w latach 2007-2012 i obejmują dzieci w wieku 3-18 lat. WHO z kolei, w oparciu o badania prowadzone na dużej grupie dzieci karmionych piersią i na wszystkich kontynentach, stworzyło bardzo dokładne i rzetelne siatki dla dzieci od urodzenia do 5. roku. Nie dysponujemy niestety jednym systemem siatek, który całościowo ujmowałby grupę wiekową 0-18 lat. W związku z tym, w przypadku dzieci do 3. roku życia rekomenduje się stosować siatki centylowe WHO, a następnie przejść do używania norm krajowych - OLA/OLAF.

Należy podkreślić, że standardowe siatki centylowe stosujemy u dzieci urodzonych o czasie, bez oznak wcześniactwa – dla wcześniaków przewidziany jest inny zestaw siatek centylowych, z których korzysta się przez 3 pierwsze lata ich życia. Po tym czasie rozwój dziecka oceniamy już na zwykłych siatkach.

Siatki centylowe - jak z nich korzystać?

Rodzaj siatki centylowej, z której korzystamy do oceny rozwoju dziecka zależy nie tylko od jego wieku, ale też od płci – normy dla dziewczynek i chłopców różnią się, dlatego stworzono dla nich oddzielne wykresy.

Po wyborze odpowiedniej siatki, należy nanieść na nią dane. Aby prawidłowo określić pozycję dziecka, musimy znać jego wiek w latach, a w przypadku maluchów – w miesiącach oraz dokładną wartość parametru, który chcemy sprawdzić, np. wagi, wzrostu. Wiek zaznaczamy na dolnej osi wykresu, a sprawdzany parametr – na osi po lewej stronie. Następnie prowadzimy od nich linie proste, biegnące do środka wykresu. Punkt przecięcia się tych linii wyznaczy centyl, w którym znajduje się dziecko.

Jak czytać siatki centylowe?

Skoro odczytałeś już wynik z siatki centylowej, pewnie zastanawiasz się, co on znaczy. Jeśli dziecko jest np. na 75 centylu dla wagi, oznacza to, że 75% dzieci w tym samym wieku i tej samej płci waży tyle samo lub mniej, a pozostałe 25% waży więcej, niż Twoja pociecha. Analogicznie odczytuje się znaczenie centyli dla wszystkich pozostałych cech.

Siatki centylowe - normy

Interpretując siatki centylowe, możemy spotkać się z 2 rodzajami norm:

  • wąską – od 10. do 90. centyla;
  • szeroką – od 3. do 97. centyla.

Obie z tych norm są bardzo „pojemne” – w pierwszej mieści się 80% dzieci, a w drugiej aż 94%.

Rodzice mogą obawiać się, jeśli ich dziecko nie zmieści się w 50. centylu. Nie powinien to jednak być powód do zmartwień – dzieci różnią się między sobą i rozwijają w swoim tempie. Jeśli wynik Twojej pociechy mieści się w wąskiej normie, możesz spać spokojnie.

Dzieci, których wynik oscyluje między 3. a 10. lub 90. a 97. centylem powinny być pod baczną obserwacją rodziców; warto też poinformować o tym pediatrę na najbliższej wizycie, jednak zdecydowanie nie należy martwić się na zapas.

Siatki centylowe - jak interpretować wyniki?

Do interpretacji wyników odczytanych z siatek centylowych trzeba zawsze podchodzić ostrożnie, biorąc pod uwagę wspominane wcześniej normy i liczne uwarunkowania, od których będzie zależał rozwój, wzrost i waga dzieci, a więc także ich BMI. Jeśli rodzice są niscy i mają drobną budowę, istnieje duże prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie takie samo - trudno więc oczekiwać od niego wyników plasujących się w górnych zakresach norm. I odwrotnie – dzieci wysokich, dobrze zbudowanych rodziców mogą znacząco przekraczać poziom 50. centyla.

Jednak nawet takie elastyczne podejście ma swoje ograniczenia - jeśli dziecko jest na granicy lub nie „załapie się” nawet do szerokiej normy, tj. jest poniżej 3. lub powyżej 97. centyla, trzeba koniecznie i bez zbędnej zwłoki skonsultować się z lekarzem. Podobnie należy postąpić w przypadku, kiedy wykres kolejnych pomiarów wzrostu lub wagi dziecka różni się o 2 lub więcej kanałów centylowych oraz gdy między wzrostem a masą ciała jest różnica 2 kanałów.

Dziecko poniżej 3. i powyżej 97. centyla - co dalej?

Jeśli dziecko znajduje się poniżej 3. i powyżej 97. centyla pod względem masy bądź wzrostu, warto obliczyć też jego BMI, czyli stosunek masy ciała do wzrostu podniesionego do kwadratu i sprawdzić ten wynik na dedykowanej siatce centylowej.

U dzieci poniżej normy wzrostowej wykonuje się podstawowe badania, zbiera szczegółowy wywiad i rozpoczyna się diagnostykę w kierunku niskorosłości. W razie potrzeby, pediatra może skierować dziecko do innego specjalisty, np. endokrynologa. Podobnie będzie wyglądała sytuacja dzieci powyżej 97. Centyla, z tym, że w ich przypadku konieczne stanie się potwierdzenie lub wykluczenie wysokorosłości.

Dziecko poniżej 3. centyla wagowego może cierpieć na choroby przewlekłe, metaboliczne, choroby przewodu pokarmowego, alergie lub mieć nieodpowiednio zbilansowaną dietę. Podstawowym krokiem w jego przypadku powinna być analiza odżywiania oraz przeprowadzenie podstawowych badań laboratoryjnych i ewentualnie obrazowych. Wszystkie te działania należy podejmować pod okiem lekarza, który po dokładnej analizie objawów zaleci dalsze postępowanie.

Jeśli pomiary wagi dziecka plasują się powyżej 97. centyla, możemy mieć do czynienia z nadwagą lub otyłością, ale także innymi chorobami przewlekłymi lub genetycznymi. W tym przypadku również wskazana będzie analiza diety i opieka odpowiedniego specjalisty.

50 centyl - rozwój w normie, ale pamiętaj…

Najbardziej oczekiwanym przez rodziców wynikiem odczytywanym z siatek jest 50. centyl. Oznacza on, że waga, wzrost czy BMI dziecka są dokładnie takie, jak średnia dla pozostałej populacji w tym samym wieku i tej samej płci. Warto jednak pamiętać, że siatki centylowe nie są jedynym narzędziem służącym ocenie rozwoju i stanu zdrowia dziecka. Uzyskanie „idealnego” wyniku na wykresie nie powinno uśpić czujności rodziców – założenie, że rozwój dziecka jest prawidłowy może sprawić, że przeoczymy lub przymkniemy oko na inne dolegliwości i trudności, z którymi boryka się nasza pociecha. Dlatego warto obserwować swoje dziecko i zgłaszać się na profilaktyczne wizyty u pediatry, który będzie w stanie obiektywnie ocenić wszystkie jego parametry.

Przeczytaj także:
Pyszna i zdrowa kolacja dla dziecka
Alergia pokarmowa u dzieci - przyczyny i objawy

Poradnik

Czy dzieci rzeczywiście potrzebują mięsa? Mięso w diecie niemowląt i małych dzieci 7 pytań - niedobory żelaza a mięso w diecie dziecka Jakie witaminy są niezbędne w diecie niemowląt i małych dzieci? Ryby w diecie dziecka - dlaczego warto? Kaszki dla niemowląt – kiedy i jak wprowadzać? Cukier w diecie niemowląt Pierwsze przekąski dla dzieci - chrupki i wafelki ryżowe Słoiczki dla dzieci - jak je wybierać, przechowywać i przygotowywać? Co na obiadek dla dziecka? Dania dla niemowlat i małych dzieci Pyszna i zdrowa kolacja dla dziecka Dania bezmięsne 100 % owoców BIO Alergia pokarmowa u dzieci - przyczyny i objawy Dlaczego kwasy tłuszczowe Omega-3 z oleju rzepakowego są ważne? Neofobia żywieniowa u dzieci Co i w jakich ilościach powinny pić niemowlęta w okresie rozszerzania diety? Zdrowie i rozwój maluszka Urlop z maleństwem Przewodnik po zakupach w UE