Gorączka u niemowlaka - kiedy i jak zbijać gorączkę u dziecka?

Gorączka to objaw mobilizacji organizmu i walki toczonej przez układ immunologiczny. Zazwyczaj towarzyszy przeziębieniu, trzydniówce, grypie, stresowi oraz innym chorobom o podłożu wirusowym i bakteryjnym. Rodzice bardzo często zastanawiają się, czy zbijać gorączkę u dzieci. Jeśli tak, to w którym momencie i jakimi sposobami, aby nie zaszkodzić naturalnej odporności malucha?

Gorączka u niemowlaka

Podstawowa temperatura ciała dziecka zależy od kilku czynników: wieku, aktywności fizycznej oraz pory dnia. U noworodka prawidłowa temperatura mierzona w odbycie wynosi 36,5-37,5oC, podczas gdy u starszego niemowlaka, kilkulatka czy dorosłego taka wartość niekiedy oznacza stan podgorączkowy, którego przyczyną może być rozwijająca się infekcja. Należy przy tym pamiętać, że niższe odczyty temperatury obserwujemy rano – w stosunku do godzin wieczornych ta różnica może wynieść nawet 0,5oC.

Gorączka u noworodka, niemowlaka i dziecka do 3. roku życia występuje, gdy wartość pomiaru temperatury w odbycie jest równa lub wyższa niż 38,5oC, a pod pachą – 38oC. U dzieci w wieku powyżej 3 lat gorączką nazywamy temperaturę powyżej 38oC, przy czym dotyczy ona pomiaru w jamie ustnej.

Od gorączki należy odróżnić stan podgorączkowy, który u najmłodszych objawia się temperaturą od 37,2oC do 38oC zmierzoną pod pachą (37,7-38,5oC mierzone w odbycie).

Wystąpienie gorączki wiąże się z mobilizacją sił obronnych organizmu, który przygotowuje się do walki z patogenem. Zwiększeniu ulega nie tylko temperatura ciała, ale też produkcja przeciwciał, białek o nazwie interferon oraz mobilność i aktywność białych krwinek. Dodatkowo aktywują się limfocyty T, odpowiedzialne za niszczenie zakażonych przez drobnoustroje komórek. Jednocześnie organizm dąży do zmniejszenia dostępu patogenów do zapasów żelaza, co znacznie utrudnia im namnażanie się. Wykazano również, że wyższa temperatura ciała ogranicza tempo podziału niektórych wirusów, np. polio, a więc łagodzi przebieg choroby.

Przyczyny stanu podgorączkowego i gorączki u niemowląt

Gorączka u dzieci zawsze jest reakcją obronną organizmu skierowaną przeciwko różnym czynnikom. Z tego względu może mieć wiele przyczyn, od tych stosunkowo niegroźnych, aż po bardzo poważne, wymagające natychmiastowej interwencji lekarskiej.

Pojawienie się gorączki u niemowlaka zawsze powinno być sygnałem ostrzegawczym dla rodziców i skłonić ich do częstszych pomiarów (nawet co 15-30 minut), by stale monitorować stan malucha. Warto też obserwować dziecko pod kątem wystąpienia innych objawów, zarówno tych często spotykanych, jak np. katar, kaszel czy ból gardła jak i tych nieco rzadszych – wybroczyn lub opuchlizny.

Przyczyną gorączki u niemowląt może być:

  • ząbkowanie
  • szczepienie
  • infekcje ogólnoustrojowe, np. przeziębienie, grypa, trzydniówka
  • infekcje górnych dróg oddechowych - zapalenie płuc, oskrzeli, krtani, RSV
  • infekcje wirusowe wieku dziecięcego - odra, różyczka, ospa, świnka
  • pneumokoki, meningokoki
  • rotawirusy
  • sepsa – gwałtowna reakcja organizmu na zakażenie.

Gorączka u noworodka lub niemowlaka do 3. miesiąca zawsze musi być skonsultowana z lekarzem – może być ona jedynym objawem poważnego zakażenia bakteryjnego, stanowiącego zagrożenie zdrowia, a nawet życia.

Jak i czym mierzyć temperaturę u niemowląt?

Prawidłowe mierzenie temperatury ciała dziecka i odpowiednia interpretacja otrzymanych wyników są bardzo ważne. Informują nas o przebiegu choroby – temperatura rośnie, utrzymuje się lub spada, a także stanowią cenną informację dla lekarza badającego naszego malucha. Pomiary temperatury pozwalają monitorować skuteczność podawanych dziecku leków przeciwgorączkowych i sprawdzać reakcje jego organizmu na poszczególne substancje czynne.

Temperaturę ciała niemowlaka możemy mierzyć w kilku miejscach:

  • w odbycie – dość dokładny sposób, który można wykorzystywać już u noworodków. Należy jednak zachować ostrożność, przestrzegać rygorystycznie higieny oraz używać termometru z giętką końcówką
  • na czole – pomiar mniej dokładny niż w odbycie, lecz wygodny i dający szybki odczyt
  • pod pachą – często bywa niemiarodajny ze względu na ochłodzenie skóry pod wpływem potu oraz opóźnienie zmiany temperatury skóry w stosunku do ciepłoty całego ciała; mimo to jest rekomendowany przez wiele towarzystw pediatrycznych
  • w ustach – termometr umieszcza się pod językiem. Metoda dokładniejsza, niż pomiar pod pachą, ale wynik mogą zaburzyć wcześniej wypite napoje oraz oddychanie przez usta. Może być stosowana u dzieci powyżej 5 roku życia.
  • w uchu – pomiar najbardziej zbliżony do głębokiej ciepłoty ciała, lecz może być zaburzony np. przez zalegającą woskowinę lub stan zapalny ucha środkowego; jest trudny do przeprowadzenia u noworodków i małych niemowląt.

Rodzice często zastanawiają się, jakim termometrem najlepiej mierzyć temperaturę dziecku. Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi – wybór będzie zależał głównie od miejsca, w którym chcemy przeprowadzać pomiar oraz tolerancji dziecka na stosowanie danego termometru. W aptekach i sklepach możemy zaopatrzyć się w termometr:

  • na podczerwień do ucha – ma dużą skuteczność i jest mało inwazyjny
  • na podczerwień do czoła – jest mniej skuteczny, za to prawie nieinwazyjny, dzięki czemu może być używany np. w trakcie snu. Przyda się do orientacyjnych pomiarów kontrolnych
  • w formie smoczka – dość dokładny, jednak pomiar może być zaburzony przez wyplucie smoczka lub otwarcie buzi przez dziecko
  • elektroniczny pod pachę lub do odbytu – stosunkowo dokładny i bezpieczny nawet dla noworodków
  • tradycyjny bezrtęciowy, np. alkoholowy – niemal tak samo skuteczny, jak starsze termometry rtęciowe. Ze względu na szklaną obudowę nie nadaje się do pomiarów u najmłodszych niemowląt i w odbycie

Mimo że termometry rtęciowe zostały wycofane ze sprzedaży, to nadal możemy je znaleźć w wielu domach i często to one najdokładniej wskazują temperaturę ciała. Podczas ich używania należy jednak zachować ostrożność i nie dopuścić do ich rozbicia się.

Najczęściej polecanymi metodami kontroli temperatury ciała u niemowląt i małych dzieci są pomiary pod pachą przy użyciu termometru elektronicznego lub ciekłokrystalicznego, a także w odbycie i w uchu. U noworodków zaleca się tylko pomiar pod pachą termometrem elektronicznym.

Zakres temperatur zmierzonych w różnych miejscach może się znacznie różnić, dlatego w trakcie jednej infekcji warto mierzyć dziecku temperaturę zawsze w ten sam sposób i używając tego samego termometru.

Kiedy zbijać gorączkę u dziecka?

W kwestii konieczności zbijania gorączki u niemowlaka oraz momentu, kiedy powinniśmy to zrobić rozpowszechniło się wiele, często sprzecznych ze sobą, teorii. Jedne z nich zalecają zbijanie już stanu podgorączkowego, a inne – unikanie za wszelką cenę leków, nawet przy temperaturze dochodzącej do 40oC. Warto jednak kierować się wskazaniami medycznymi i zaleceniami lekarzy, by nie zaszkodzić zdrowiu dziecka i nie przeszkadzać niepotrzebnie w działaniu jego układowi odpornościowemu.

Zbyt szybkie zbicie gorączki czy nawet stanu podgorączkowego może sprawić, że układ immunologiczny dziecka nie będzie miał szansy prawidłowo się kształtować i samodzielnie zwalczać infekcji – podanie leku zahamuje reakcję obronną organizmu, którą opisywaliśmy we wcześniejszych akapitach. Zwlekanie ze zbijaniem wysokiej temperatury może natomiast doprowadzić do wystąpienia drgawek gorączkowych i omdleń.

Kiedy więc zbijać gorączkę? U niemowląt i małych dzieci należy obniżać temperaturę wyższą niż 38oC. Warto przy tym obserwować swoje dziecko – jeśli nawet przy niższej temperaturze maluch jest marudny, nie chce pić, „pokłada się” albo w jakikolwiek inny sposób wzbudza niepokój rodzica, powinno się podać mu leki przeciwgorączkowe.

Zbijanie gorączki lekami

Wystąpienie u niemowlaka gorączki wyższej niż 38oC powinno skłonić nas do podania mu leku przeciwgorączkowego. Takie preparaty dla najmłodszych mogą mieć formę czopka doodbytniczego lub syropu (tylko dla dzieci, które poradzą sobie z przełknięciem pełnej dawki).

W aptekach dostępne są leki z 2 substancjami czynnymi zwalczającymi gorączkę:

  • ibuprofen - działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie, może być podawany po 3. miesiącu życia w dawce doustnej lub doodbytniczej 5-10 mg/kg masy ciała co 6-8 godzin. Powinien być lekiem pierwszego wyboru, ale nie wolno podawać go przy ospie wietrznej. Zaczyna działać nieco wolniej od paracetamolu, lecz działanie to jest dłuższe o ok. 2 godziny.
  • paracetamol – działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, może być podawany od urodzenia w dawce doustnej 10-15 mg/kg masy ciała co 4 godziny i doodbytniczej 15 mg/kg masy ciała. W formie płynnej zaczyna działa już po ok. 15 minutach od podania.

Uwaga: Dawkę leku zawsze należy dopasować do wieku oraz wagi dziecka.

Jeśli dziecko intensywnie gorączkuje i podawanie pojedynczego leku nie wystarcza, można stosować ibuprofen i paracetamol naprzemiennie w odstępach co 4 godziny (czyli każdy lek co 8 godzin). Należy jednak ściśle przestrzegać przerw między dawkami tej samej substancji i maksymalnej dawki dobowej każdej z nich, by nie dopuścić do przedawkowania – może się ono wiązać z powikłaniami, dlatego obecnie coraz częściej zaleca się odejście od naprzemiennego schematu farmakologicznego zbijania gorączki.

Podawanie niemowlakowi, zwłaszcza przed ukończeniem 3. miesiąca życia, jakichkolwiek leków zawsze warto skonsultować z pediatrą lub lekarzem rodzinnym. W przypadku, kiedy mimo stosowanych leków temperatura nie spada, należy bezwzględnie umówić się na wizytę lekarską. Przy wysokiej gorączce można dodatkowo zastosować domowe sposoby schłodzenia organizmu.

Domowe sposoby na zbijanie gorączki u dziecka

Domowe sposoby na zbijanie gorączki powinny być stosowane wspomagająco do leków, a nie jako jedyna metoda obniżania gorączki. Można wykorzystywać je też w przypadku stanu podgorączkowego, który nie wymaga jeszcze podania środków farmakologicznych.

Jak obniżyć gorączkę u dzieci domowymi sposobami?

  • Stosuj zimne okłady na okolice wątroby (pod żebrami z prawej strony) lub pachwin – miejsca te cechują się dużym przepływem krwi, dzięki czemu organizm szybciej się schładza. Nieco mniej skuteczne są okłady na czoło i kark.
  • Wypróbuj chłodną kąpiel w wodzie o temperaturze 1-2oC niższej niż temperatura ciała dziecka – ta metoda może być jednak nieprzyjemna, zwłaszcza gdy maluch ma dreszcze.

Chory niemowlak, który źle się czuje często szuka bliskości rodzica. Możesz wykorzystać to i zaproponować dziecku kontakt ciało do ciała z jednym z rodziców – pozwoli to nieco obniżyć temperaturę, choć jest mniej skuteczne niż wyżej wymienione metody.

W trakcie gorączki nie zapomnij o odpowiednim nawodnieniu dziecka – zapobiega to nadmiernej utracie płynów, ale też lekko schładza organizm. Podawane płyny nie powinny być jednak zbyt zimne – najlepsze będą te w temperaturze pokojowej. Niemowlętom do 6. miesiąca życia karmionym wyłącznie mlekiem mamy proponuj pierś częściej niż zazwyczaj. Mleko mamy będzie dobrym wyborem też dla nieco starszych dzieci, które nadal są karmione piersią.

Zbijanie gorączki u niemowląt - o tym pamiętaj!

Metody na zbijanie gorączki u niemowląt i małych dzieci z pewnością nieraz przydadzą się każdemu rodzicowi, dlatego warto podsumować najważniejsze kwestie i zasady:

  • Gorączka u niemowlaka powinna być stale monitorowana – należy regularnie mierzyć temperaturę i obserwować wystąpienie dodatkowych objawów.
  • Gdy temperatura ciała przekroczy 38oC, należy dziecku podać lek przeciwgorączkowy, a w przypadku wysokiej gorączki zastosować też domowe sposoby schłodzenia organizmu.
  • Jeśli temperatura nie osiąga wartości, która kwalifikuje dziecko do podania mu leku, można zastosować domowe sposoby, które w sposób naturalny wspomagają organizm.
  • Trudności w zbiciu gorączki, zmianę zachowania dziecka, gorączkę powyżej 39oC, która nie ustępuje po podaniu leków oraz wystąpienie drgawek należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem.
  • Gorączka u noworodka lub niemowlaka poniżej 3. miesiąca życia zawsze wymaga wizyty u lekarza.

Sprawdź nasz poradnik zawierający informacje i wskazówki dotyczące zdrowia i rozwoju niemowląt

Wszystkie zawarte w tym artykule informacje są wyłącznie wskazówkami, nie zastępują konsultacji lekarskiej i nie powinny być podstawą do wdrażania jakichkolwiek działań terapeutycznych.

Przeczytaj także:
Skoki rozwojowe u niemowląt i małych dzieci
Rozwój niemowlaka – ważne etapy rozwoju dziecka
Kiedy dziecko zacznie przesypiać całą noc?

Źródła:
1.    A. Mania i inni, Gorączka u dzieci – diagnostyka i leczenie, forumpediatrii.pl/artykul/goraczka-u-dzieci-diagnostyka-i-leczenie
2.    W. Cedrowska-Adamus, E. Kozioł, Utrzymanie prawidłowej temperatury ciała noworodka, www.ptpipn.pl/materialy-szkoleniowe/Termoregulacja.pdf
3.    D. Chmurzyńska-Rutkowska, Gorączka u dzieci – jak ją zbić, jak zrozumieć przyczyny? 1000dni.pl/0-6-miesiecy/goraczka-u-dzieci-jak-ja-zbic-jak-zrozumiec
4.    A. Jaczewska, Segregator pediatryczny #jestem dzieckiem, wyd. Roger Publishing, 2018.
5.    H. Murkoff, Pierwszy rok życia dziecka, Poznań wyd. Rebis, 2018
6.    Z. Doniec i inni, Gorączka u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GORĄCZKA, ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2021/04/KOMPAS-GORACZKA.pdf
7.    A. Szypowska, A. Taczanowska, K. Piechowiak, Gorączka, pediatria2.wum.edu.pl/sites/pediatria2.wum.edu.pl/files/goraczka_kwiecien2020.pdf
8.    J. R. Avner, Ostra gorączka, podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/529/original/35-46.pdf

Poradnik

Czy dzieci rzeczywiście potrzebują mięsa? Mięso w diecie niemowląt i małych dzieci 7 pytań - niedobory żelaza a mięso w diecie dziecka Jakie witaminy są niezbędne w diecie niemowląt i małych dzieci? Ryby – zdrowe również dla niemowląt! Ryby w diecie dziecka - dlaczego warto? Kaszki dla niemowląt – kiedy i jak wprowadzać? Cukier w diecie niemowląt Pierwsze przekąski dla dzieci - chrupki i wafelki ryżowe Słoiczki dla dzieci - jak je wybierać, przechowywać i przygotowywać? Co na obiadek dla dziecka? Dania dla niemowlat i małych dzieci Pyszna i zdrowa kolacja dla dziecka Dania bezmięsne 100 % owoców BIO Alergia pokarmowa u dzieci - przyczyny i objawy Co warto wiedzieć o aceroli Dlaczego kwasy tłuszczowe Omega-3 z oleju rzepakowego są ważne? Neofobia żywieniowa u dzieci Co i w jakich ilościach powinny pić niemowlęta w okresie rozszerzania diety? Zdrowie i rozwój maluszka Urlop z maleństwem Przewodnik po zakupach w UE