Jak nawodnić organizm dziecka? Objawy odwodnienia u dzieci

Odpowiednie nawodnienie jest bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu niemowlęcia i małego dziecka. Woda bierze udział w niemal wszystkich procesach życiowych, jest transporterem substancji odżywczych i pomaga w usuwaniu produktów przemiany materii. W przypadku stosowania u dziecka prawidłowej, zbilansowanej diety, ryzyko odwodnienia jest niewielkie. Sytuacja zmienia się jednak, kiedy pojawia się biegunka i wymioty. Maluchy bardzo szybko tracą wodę, dlatego należy zachować szczególną ostrożność i bacznie obserwować stan zdrowia dziecka.

Objawy odwodnienia u dzieci – co Cię powinno zaniepokoić?

Odwodnienie jest stanem, kiedy zawartość wody w organizmie dziecka jest zbyt niska. Dochodzi do niego wskutek nadmiernej utraty płynów i elektrolitów, które nie zostały na bieżąco uzupełnione bądź zbyt niskiej ich podaży.

Należy pamiętać, że odwodnienie u dzieci, szczególnie u niemowląt i kilkulatków, następuje bardzo szybko. Sprzyja mu wysoka proporcja udziału wody w składzie ciała oraz fizjologiczna niedojrzałość nerek. Już po kilku godzinach wymiotów lub biegunki stan dziecka może się znacznie pogorszyć. Dlatego należy zwracać baczną uwagę na pierwsze oznaki odwodnienia, by móc w porę podjąć odpowiednie działania.

Po czym poznać, że dziecko jest odwodnione? Najczęstszymi objawami są:

  • przesuszenie błon śluzowych jamy ustnej – spękane usta, suchy język, lepka ślina;
  • sucha, ściągnięta skóra – po ściśnięciu fałdu na brzuchu nie wraca ona od razu do poprzedniego stanu, tylko rozprostowuje się powoli;
  • mniejsza ilość oddawanego moczu, a u niemowląt mniej niż 6 mokrych pieluszek na dobę;
  • zapadnięcie gałek ocznych;
  • przyspieszone tętno, upośledzone krążenie, które objawia się w postaci zimnych dłoni i stóp, a niekiedy marmurkowego wyglądu skóry;
  • obniżone ciśnienie tętnicze;
  • apatia i brak energii;
  • płacz bez łez;
  • zapadnięte ciemiączko u noworodków i niemowląt.

Odwodnienia u niemowląt i małych dzieci i jego konsekwencje

Lekkie odwodnienie u niemowlaka rozpoznajemy, gdy ubytek masy jego ciała sięga 5%, a u starszych dzieci – 3%. W tym przypadku dziecko nie ma jeszcze zazwyczaj żadnych widocznych objawów, które byłyby alarmujące dla jego opiekunów.

Przyspieszony puls, mniejsza sprężystość skóry, suchość ust i zmniejszona ilość moczu pojawiają się zazwyczaj wtedy, kiedy dochodzi do średniego stopnia odwodnienia. Występuje ono, kiedy ubytek masy ciała dziecka sięga 6%, a niemowlaka – 10%.

W przypadku utraty odpowiednio 9% i 15% masy ciała, mówimy o ciężkim odwodnieniu, które jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga jak najszybszej interwencji lekarza i hospitalizacji. Niezwłocznie wezwij pomoc, jeśli u dziecka występują: spierzchnięte usta, obniżone ciśnienie tętnicze, brak moczu, a także zapadnięte ciemiączko (u niemowląt).

Odwodnienie, szczególnie długotrwałe lub w ciężkiej postaci, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego absolutnie nie należy go lekceważyć. Już lekkie, przewlekłe odwodnienie może być też przyczyną zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, zaparć, bólu głowy, zmęczenia. W skrajnych przypadkach może dojść do niewydolności nerek, utraty świadomości, omdleń, a nawet do śmierci.

Odwodnienie u dzieci – przyczyny

Najczęstszą przyczyną odwodnienia u najmłodszych jest nieżyt żołądkowo-jelitowy, czyli tzw. jelitówka. Charakterystycznymi objawami jelitówki są: nudności, wymioty i biegunka, którym zazwyczaj towarzyszy gorączka, przekraczająca nawet 39oC.

Pozostałe przyczyny odwodnienia u dzieci to:

  • biegunka;
  • wymioty o różnej przyczynie;
  • wysoka gorączka i towarzyszące jej poty;
  • niedostateczna podaż płynów w diecie;
  • alergie pokarmowe;
  • upały;
  • duża utrata krwi w krótkim czasie;
  • utrata soków trawiennych przez przetoki.

Jak zapobiegać odwodnieniu u dzieci i niemowląt?

Jak już wiemy, nawet nieznaczne odwodnienie może w dłuższej perspektywie przyczynić się do powstawania różnego rodzaju dolegliwości i chorób. Dlatego ważne jest, by do niego nie dopuścić. Przy komponowaniu diety dziecka warto zadbać o odpowiednią podaż płynów, dopasowaną do jego wieku i masy ciała. Należy także wziąć pod uwagę sport i aktywności fizyczne podejmowane przez dziecko – w dni, kiedy nasza pociecha ma zajęcia ruchowe czy treningi, jej zapotrzebowanie na płyny będzie wyższe.

W zapobieganiu odwodnieniu pomaga także ubieranie dziecka stosownie do temperatur panujących za oknem. Przegrzewanie organizmu powoduje nadmierne pocenie się, a więc też utratę wody.

W przypadku niemowląt do 6. miesiąca życia, karmionych wyłącznie piersią, nie ma potrzeby podawania żadnych dodatkowych płynów – pokarm mamy zaspokaja całe ich zapotrzebowanie. Należy jednak pamiętać o częstszym przystawianiu dziecka do piersi w gorące i upalne dni. Mleko wypływające z piersi na samym początku karmienia jest bardziej wodniste, dlatego maluszkowi wystarczy nawet kilka minut ssania, by zaspokoić pragnienie.

Nieco inaczej ma się sytuacja w przypadku dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym. W razie potrzeby można podawać im dobrej jakości wodę, szczególnie wtedy, kiedy na dworze panują wysokie temperatury.

Jakie płyny podawać dziecku do picia? Najlepszym wyborem dla niemowląt będzie woda źródlana, a dla starszych dzieci także mineralna niskosodowa i niskozmineralizowana. Dla urozmaicenia można podawać dziecku herbatki bez dodatku cukru. Zrezygnuj jednak z tradycyjnej, czarnej herbaty, która zawiera kofeinę. Można ją zastąpić herbatkami w saszetkach HiPP BIO: Herbatka Na dobre samopoczucie BIO oraz Herbatka z kopru włoskiego BIO. Ich skład to 100% ekologiczne wyciągi  z kopru włoskiego, anyżu, kminku.

Na rynku dostępnych jest mnóstwo różnego rodzaju soków owocowych dla dzieci. Nie powinny one jednak pojawiać się zbyt często w diecie najmłodszych z uwagi na niewielką podaż błonnika i dużą zawartość cukrów prostych. Nie musimy jednak zupełnie ich eliminować – mała ilość soku wypita po posiłku pomaga w przyswajaniu witaminy C zawartej w jedzeniu. Warto jednak zamienić soki owocowe na warzywne lub owocowo-warzywne i podawać je od czasu do czasu, a nie jako główny napój dziecka. Dobrą alternatywą są także gotowe herbatki ziołowe HiPP z dodatkiem soku BIO.

Zapobieganie odwodnieniu w trakcie choroby dziecka

Zapobieganie odwodnieniu jest bardzo ważne w trakcie choroby dziecka, szczególnie przebiegającej z wysoką gorączką, biegunką i wymiotami. Podwyższona temperatura ciała sprawia, że dziecko poci się i tym samym traci więcej płynów. Dlatego właśnie pamiętaj o podawaniu choremu maluchowi większej ilości płynów: wody lub herbatek.

W przypadku wystąpienia wymiotów, dziecko powinno pić małe porcje chłodnych płynów – przyjęcie zbyt dużych ilości lub ciepłego napoju może wzmagać wymioty, powodując efekt odwrotny od zamierzonego. Nie należy także stosować gotowych soków owocowych i rosołu, które mogą nasilić biegunkę.

Jeśli po pewnym czasie nie zauważymy poprawy stanu zdrowia dziecka, zwłaszcza, kiedy wymioty i biegunka się utrzymują, skonsultujmy się z lekarzem – być może konieczne będzie wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Przyczyną odwodnienia, szczególnie u niemowląt, bywają także alergie pokarmowe, objawiające się m.in. wymiotami, nadmiernym ulewaniem czy biegunką. W przypadku wystąpienia takich objawów, należy rozpocząć diagnostykę pod opieką lekarza, który wykluczy bądź potwierdzi alergię u dziecka oraz wskaże jej źródło.

Co robić, jeśli zauważymy oznaki odwodnienia u dziecka?

Długotrwałe wymioty i biegunki mogą w krótkim czasie sprawić, że objawy odwodnienia u niemowlaka i małego dziecka rozwiną się bardzo szybko. Jeśli wszystkie stosowane metody profilaktyczne: częstsze pojenie i podawanie chłodnych płynów nie przynoszą rezultatu, warto sięgnąć po specjalne preparaty nawadniające. Ich zadaniem, poza uzupełnieniem wody, jest także dostarczenie dziecku utraconych jonów soli, czyli elektrolitów, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Przez pierwsze 3-4 godziny po wystąpieniu wymiotów, podajemy tylko płyny nawadniające w niewielkich porcjach: 1-2 łyżki co kilka minut. Jeśli taka ilość jest dobrze tolerowana, można stopniowo zwiększać ją do 3-4, a następnie 5-6 łyżek. Po kilku godzinach dziecko może zacząć jeść lekkostrawne dania, np. gotowane warzywa, chrupki kukurydziane, kawałek bułki, banana lub pieczone jabłko. W przypadku ponownego wystąpienia wymiotów, trzeba powtórzyć cały schemat od nowa.

Elektrolity dla dzieci mają zazwyczaj charakterystyczny, słonawy posmak, który może zniechęcać do ich spożywania. O ile nastolatkom będziemy w stanie wytłumaczyć zasadność ich picia, to młodsze dzieci mogą odmówić współpracy. Warto wtedy sięgnąć po smakowe preparaty nawadniające, np. gotowe do spożycia produkty HiPP ORS 200 - kleik marchwiowo-ryżowy. Dodatek smakowy skutecznie zneutralizuje słony posmak, dzięki czemu płyny nawadniające mogą być łatwiej akceptowane przez dziecko. HiPP ma w swojej ofercie elektrolity dla niemowląt już po 4. miesiącu  życia, które z powodzeniem można stosować też u starszaków.

Odwodnienie u dziecka – kiedy do szpitala?

Im młodsze dziecko, tym szybciej może dojść u niego do odwodnienia i związanych z nim skutków. Dlatego od pierwszych chwil, kiedy wystąpią u niego niepokojące objawy, należy bacznie obserwować jego stan.

Niezwłocznie musimy zgłosić się do szpitala, jeśli:

  • próby doustnego nawadniania, prowadzone według opisanego powyżej schematu, nie przynoszą rezultatu, a dziecko wydala większą ilość płynów niż jest w stanie przyjąć;
  • dziecko jest w złym stanie ogólnym: przelewające się przez ręce i apatyczne;
  • zauważymy u niego objawy odwodnienia: zmniejszoną ilość wydalanego moczu, suche śluzówki, zapadnięcie gałek ocznych, utratę masy ciała, płacz bez łez.

Miejscem, w które powinniśmy się udać jest Szpitalny Oddział Ratunkowy. Tam odwodnione dziecko zostanie zbadane i w miarę potrzeb zostanie mu udzielona pomoc. Jeśli zgłosimy się do szpitala odpowiednio wcześnie, wystarczające może okazać się tylko podanie leków i krótka obserwacja, bez konieczności hospitalizacji.

Przeczytaj także:
Co i w jakich ilościach powinny pić niemowlęta?
Pierwsze przekąski dla dzieci - chrupki i wafelki ryżowe