Jak wzmacniać odporność u niemowląt i małych dzieci?

Wspomaganie odporności u niemowląt i małych dzieci to niezwykle istotna kwestia, kiedy dziecko intensywnie się rozwijają i zaczynają poznawać świat, są narażone na kontakt z różnymi mikroorganizmami, zmianami pogody i temperatury na zewnątrz. Jak prawidłowo wspierać odporność u dzieci? Na co warto zwrócić uwagę?

Odporność u niemowląt i małych dzieci – układ odpornościowy (immunologiczny)

Układ immunologiczny, zwany układem odpornościowym, ma za zadanie chronić organizm przed infekcjami. Uaktywnia się, gdy dochodzi do kontaktu z wirusami, bakteriami czy grzybami, reaguje też na toksyny oraz ciała obce. Jak w takim razie działa układ immunologiczny? Rozpoznaje zagrożenie, a następnie wysyła do walki swoje jednostki specjalne – białka i komórki. Fascynujące jest to, że nie tylko identyfikuje, ale również uczy się i zapamiętuje czynniki ryzyka, aby w przyszłości działać jeszcze skuteczniej.


Odporność niemowlaka jest niewielka, chociaż pierwsze komórki odpornościowe pojawiają się już w okresie płodowym. Układ odpornościowy zaczyna kształtować się w okolicach 14. tygodnia ciąży, ale to dopiero początek przygody. Prawdziwą barierę ochronną na pierwszym etapie życia maluszka zapewniają mu przeciwciała mamy. Najpierw dostarczane są z jej krwią, a później z mlekiem, gdy dziecko karmione jest piersią. Na początku odporność organizmu nie jest więc w pełni wykształcona, ale wraz z wiekiem i nabywanym doświadczeniem ma szansę stać się prawdziwą maszyną obronną.


Dzięki układowi immunologicznemu organizm zwalcza patogeny, chroni go przed powstawaniem chorób i skutecznie z nimi walczy. Można wyróżnić dwa rodzaje odporności:

  • wrodzona – naturalny mechanizm i pierwsza linia obrony organizmu, reakcja na patogeny jest szybka i ostra, ale nieprecyzyjna,
  • nabyta – pojawia się wraz z wiekiem i rozwija się przez całe życie, poznaje patogeny, precyzyjnie je niszcząc i chroniąc organizm.

Na kształtowanie się odporności wpływ ma wiele czynników: wiek, płeć, uwarunkowania genetyczne oraz dieta, aktywność fizyczna czy szczepienia.

Karmienie piersią wzmacniania odporność niemowląt i małych dzieci

Jak wzmocnić odporność dziecka? Najlepszym sposobem jest karmienie piersią od pierwszych dni życia maleństwa. Wraz z pokarmem mamy dostarczane są substancje, które w naturalny sposób wzmacniają system immunologiczny. Dzięki temu znacznie zmniejsza się ryzyko zachorowania na infekcje bakteryjne, a budowanie odporności przebiega sprawniej. Ssanie piersi pozwala też maluszkowi łatwiej zaadaptować się do nowych warunków, dając poczucie bliskości i bezpieczeństwa.


Mleko matki nawadnia i odżywia, a zawarte w nim składniki wspierają odporność dziecka. Już w pierwszej porcji, nazywanej „siarą”, znajduje się duża ilość immunoglobulin. Przeciwciała IgA pobudzają układ immunologiczny i pomagają zwalczać bakterie, grzyby, wirusy, chroniąc przed chorobami zakaźnymi. Innym ważnym elementem są białka. Zawierają związki bakteriobójcze i wspomagają wchłanianie cynku, wzmacniając funkcje układu odpornościowego. W mleku mamy znajdują się także probiotyki, których zadaniem jest uszczelnienie ścian jelit i wytworzenie kwaśnego środowiska. Jest to swoista ochrona przed namnażaniem się bakterii i wirusów oraz broń w walce z infekcjami i biegunkami.
Warto zwrócić uwagę również na korzystne działanie oligosacharydów mleka kobiecego. Ich zadaniem jest:

  • wspieranie rozwoju dobrych bakterii w przewodzie pokarmowym,
  • zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii,
  • eliminowanie chorobotwórczych drobnoustrojów.

Duży wpływ na odporność dla dzieci mają kwasy tłuszczowe – ich największa ilość znajduje się w mleku wytwarzanym nocą. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe LC-PUFA pomagają zwalczać infekcje, niszcząc bakterie i wirusy.

Wybór odpowiedniego mleka modyfikowanego

Mimo że karmienie piersią to najlepszy sposób na budowanie odporności u dzieci, nie zawsze jest taka możliwość. Może mieć na to wpływ stan zdrowia maluszka lub mamy, który nie pozwala na podawanie naturalnego pokarmu. W takiej sytuacji pojawia się konieczność wprowadzenia mleka modyfikowanego, które w odpowiedni sposób odżywi dziecko. Przed takim wyborem stają także mamy chcące przejść na mleko następne, które podaje się po 6. miesiącu życia. Nowoczesne produkty tworzone są w taki sposób, aby ich skład jak najwierniej przypominał pokarm matki.

Jak wybrać mleko modyfikowane? W pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę wiek dziecka. Na opakowaniu znajdują się pomocne oznaczenia, które informują o jego przeznaczeniu:

  • 1 – mleko początkowe, dedykowane niemowlętom do 6. miesiąca życia,
  • 2 – mleko następne dla dzieci od 6. do 12. miesiąca,
  • 3, 4, 5 – produkty Junior dedykowane starszym dzieciom, powyżej 1. roku życia.

Ważne też, aby uwzględnić potrzeby żywieniowe dziecka, w czym także pomogą notyfikacje na etykiecie:

  • HA – preparat do żywienia niemowląt ze zhydrolizowanym białkiem,
  • AR – mleko antyrefluksowe, które zmniejsza skłonność do ulewania pokarmu,
  • Comfort – mleko dla dzieci ze skłonnością do kolek, wzdęć i zaparć.

Wybierając mleko następnie, trzeba zwrócić uwagę na wiek i specjalne potrzeby maluszka, ale również zawarte w nim składniki. Im bliższy naturalnemu pokarmowi skład, tym lepiej odpowie na potrzeby dziecka, a odporność organizmu będzie większa.


Poznaj Mleko HiPP BIO COMBIOTIK® - z unikalnym połączeniem Praebiotik®-Probiotik® oraz Metafolin® - źródłem folianów na wzór mleka mamy

Zdrowa i zbilansowana dieta wpływa na odporność dzieci

Naturalne sposoby na wzmocnienie organizmu dziecka są najlepszą metodą wsparcia układu immunologicznego. Bardzo ważna jest zdrowa i zbilansowana dieta, która ma znaczący wpływ na mikrobiotę jelitową. Dlaczego ma to aż tak duże znaczenie? Ponieważ około 70% komórek odpornościowych znajduje się w układzie pokarmowym. Mikrobiota to miliardy drobnoustrojów bytujących w jelitach, jej głównym zadaniem jest zapewnienie odpowiedniego trawienia oraz wzmocnienie bariery ochronnej. Warto zadbać więc o przewagę dobrych bakterii, które wzmocnią odporność dziecka.

Odpoczynek i sen

Prawidłowe funkcjonowanie systemu odpornościowego to także odpowiednia ilość odpoczynku i niezakłóconego snu. Dzięki niemu organizm ma szansę zregenerować siły i naprawić mikrouszkodzenia, które powstały w ciągu dnia. Dorosły człowiek potrzebuje przynajmniej 7 godzin na regenerację, a ryzyko znacznego osłabienia układu immunologicznego pojawia się po 24 godzinach bez snu. Należy pamiętać, że dzieci powinny spać jeszcze dłużej:

  • do 12. miesiąca życia – od 12 do 16 godzin na dobę w regularnych odstępach,
  • od roku do 2 lat potrzebują 10-13 godzin snu wraz z drzemkami,
  • 3-5 lat od 10 do 13 godzin na dobę,
  • 6-12 lat od 9 do 12 godzin dziennie,
  • 13-18 lat od 8 do 10 godzin na dobę.

Jest to niezwykle ważne, ponieważ zmęczenie i niewyspanie znacznie osłabia układ immunologiczny.

Aktywność na świeżym powietrzu wzmacnia odporność

Podczas budowania odporności organizmu, nie sposób też przecenić roli aktywności fizycznej na świeżym powietrzu. Pozwala ona nie tylko rozwijać mięśnie i kości, wspierać kondycję czy zachować prawidłową masę ciała, lecz także pozytywnie wpływa na układ immunologiczny. Dzieci powinny spędzać w ruchu na świeżym powietrzu przynajmniej 90 minut dziennie, w przypadku niemowląt warto pamiętać o codziennych spacerach.


Należy dbać o to bez względu na pogodę, nawet wtedy, gdy pada deszcz lub wieje wiatr. Hartowanie jest naturalnym sposobem na wzmocnienie organizmu dziecka, zwiększającym jego wytrzymałość na zmienne warunki. Dzięki temu układ termoregulacyjny dziecka uczy się, jak utrzymywać stałą temperaturę, niezależnie od warunków panujących w otoczeniu. Ma to także istotny wpływ na walkę z drobnoustrojami. Od aktywności na świeżym powietrzu powinno się wstrzymać tylko w przypadku dużego mrozu lub upału, które mogą mieć negatywny wpływ na organizm.

Higiena – mycie rąk, unikanie chorych osób

Kolejnym istotnym elementem w procesie budowania odporności organizmu jest higiena. Maluchy poznają świat nie tylko na niego patrząc, lecz przede wszystkim dotykając różnych przedmiotów. Należy zwrócić, więc uwagę na częste i dokładne mycie rąk, zwłaszcza po wizycie w miejscach publicznych. Pomocne będzie zwykłe mydło i ciepła woda, które pozwolą pozbyć się drobnoustrojów.


Ważne też, aby unikać kontaktu z osobami chorymi, które przenoszą bakterie i wirusy. Odporność dziecka kształtuje się do około 12. roku życia, dlatego są one bardziej narażone na ryzyko infekcji. Jest to szczególnie istotne w przypadku niemowląt i malutkich dzieci.

Szczepienia również budują odporność

Odporność organizmu buduje się także poprzez szczepienia, które chronią przed szeregiem chorób. Szczepionka jest specjalnym preparatem, który imituje infekcję i prowadzi do uodpornienia się organizmu na działanie konkretnych patogenów. Dzięki temu układ immunologiczny po zetknięciu się z prawdziwym zagrożeniem, szybko je rozpozna i podejmie walkę. Szczepienie nie oznacza całkowitej odporności i wykluczenia zachorowania, ale znacznie zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu choroby i jej powikłań.


Jak się szczepić, aby wpływać korzystnie na odporność dla dzieci? Należy robić to zgodnie z harmonogramem określonym w Programie Szczepień Ochronnych, który jest corocznie aktualizowany przez Ministerstwo Zdrowia i GIS. W kalendarzu szczepień znajduje się sugerowany wiek dziecka na przyjęcie szczepionek obowiązkowych i zalecanych, które są dodatkowo odpłatne. Decyzję o momencie podania preparatu podejmuje pediatra po ówczesnym przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu oraz zbadaniu malucha.


Przeczytaj także:
Karmienie piersią a odporność dziecka
Mleko mamy zawiera prebiotyki i probiotyki. Nie bez powodu!
Mleko modyfikowane – kompendium wiedzy