Znaczenie jodu w ciąży i jego wpływ na rozwój płodu

Jod jest pierwiastkiem śladowym, który jest konieczny do produkcji przez tarczycę hormonów: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Hormony tarczycy m.in. regulują gospodarkę energetyczną organizmu, odpowiadają za funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego, serca, nerek oraz przysadki mózgowej. Gdy brakuje jodu, powiększa się tarczyca – co jest widoczne i znane pod nazwą „wole” tarczycy.

Rola jodu w organizmie zmienia się nieco w trakcie ciąży, kiedy ten pierwiastek odpowiada nie tylko za dobre funkcjonowanie organizmu mamy, lecz także za prawidłowy rozwój dziecka, a na kolejnych etapach – za wytwarzanie przez płód własnych hormonów tarczycy.

Jod jest jednym z pierwiastków kluczowych dla zdrowego rozwoju płodu oraz prawidłowej pracy tarczycy w ciąży. W początkowych tygodniach pokrycie zapotrzebowania na jod w ciąży jest ważne dla produkcji odpowiedniej ilości hormonów przez tarczycę matki. Przechodzą one przez łożysko do dziecka, a ich optymalny poziom jest konieczny do prawidłowego rozwoju układu nerwowego maluszka.

Od12. tygodnia ciążytarczyca płodu zaczyna sama produkować hormony i magazynować jod. Dlatego niezmiernie ważne jest, aby przyszłe mamy zadbały o dostarczanie tego pierwiastka w odpowiednich ilościach.

Zapotrzebowanie na jod w ciąży wzrasta z poziomu 150 mcg do 220 mcg na dobę – właśnie taka dawka jest optymalna dla dobrego funkcjonowania tarczycy w ciąży. Wzrost zapotrzebowania jest spowodowany zwiększoną utratą jodu przez nerki ciężarnej, rosnącym zapotrzebowaniem płodu oraz aktywnością dejodynaz – enzymów, które przekształcają hormony tarczycy: T4 w T3.

Zapotrzebowanie to zwiększa się ponownie w momencie rozpoczęcia karmienia piersią – przez cały okres laktacji wynosi ono aż 290 mcg dziennie, czyli dwukrotnie więcej niż u kobiet niekarmiących.

W okresie ciąży oraz w czasie karmienia piersią należy w sposób szczególny zadbać o dostarczenie wystarczającej ilości jodu. Zapewni to zdrowie mamie oraz prawidłowy rozwój dziecka.

Zasadniczo wszystkie produkty pochodzące z morza są bogatym źródłem jodu. 200-gramowa porcja mintaja pokrywa dziennie zapotrzebowanie na jod w ciąży w wysokości 220 µg. 100 g łososia z kolei pokrywa ok. ¼ tego zapotrzebowania (ok. 40-50 mcg/100 g). Kolejnym źródłem jodu jest jodowana sól kuchenna, którą ciężarne mogą spożywać w ilości maksymalnie 5 g dziennie (wliczając tę zawartą w żywności przetworzonej). W okresie ciąży u kobiet z nadciśnieniem oraz tendencją do występowania obrzęków zaleca się jednak jej ograniczenie – nadmierne ilości soli mogą nasilać te dolegliwości.

Dieta przyszłej mamy powinna za to uwzględniać inne produkty bogate w jod: ryby (mintaj, halibut, śledź bałtycki), owoce morza, algi, orzechy laskowe, brokuły, szpinak, mleko i jego przetwory oraz jaja.

Odpowiednia dieta w ciąży jest bardzo ważna w profilaktyce niedoboru jodu. Warto jednak unikać łączenia zawierających go produktów z pokarmami zaburzającymi wchłanianie jodu:

• kapustą,

• kalafiorem,

• orzeszkami ziemnymi,

• mąką sojową,

• wodą z dużą ilością fluoru.

Łączenie „antagonistycznych” produktów może prowadzić do niedoboru jodu w ciąży.

Odczuwane przez kobietę objawy niedoboru jodu w ciąży nie różnią się od tych występujących w całej populacji. Należą do nich:

• powiększenie tarczycy (wole endemiczne),

• obniżenie zdolności uczenia się, zapamiętywania i kojarzenia.

Pośrednio objawami niedoboru jodu są też dolegliwości spowodowane chorobami wynikającymi ze zbyt niskiej podaży tego pierwiastka, np. stałe zmęczenie, odczucie zimna i przyrost masy ciała przy niedoczynności tarczycy.

O ile objawy niedoboru jodu i u kobiet w ciąży i pozostałej części społeczeństwa są podobne, to skutki dla ciężarnych oraz ich dzieci bywają znacznie poważniejsze.

Dla kobiet w ciąży jod jest bardzo ważnym pierwiastkiem, który powinien być dostarczany wraz z dietą oraz kontrolowaną przez lekarza suplementacją. Niedobór jodu w ciąży może prowadzić do podwyższonych wartości TSH oraz do wystąpienia u przyszłej mamy niedoczynności tarczycy oraz wola tarczycowego

Niedobór jodu w ciąży jest jedną z przyczyn nieprawidłowego rozwoju płodu, zarówno fizycznego, jak i umysłowego. Do skutków niedoboru jodu w ciąży obserwowanych u dzieci zaliczamy:

• niedoczynność tarczycy,

• upośledzenie umysłowe,

• niedosłuch i głuchotę,

• nieprawidłowości w mielinizacji neuronów,

• uszkodzenie układu nerwowego,

• zwiększone ryzyko poronienia i przedwczesnego porodu,

• gorszy psychomotoryczny rozwój dziecka w pierwszych latach życia.

Wymienione skutki dotyczą ciężkiego niedoboru jodu w ciąży i nie występują przy lekkich i umiarkowanych deficytach.

Niebezpieczny jest nie tylko niedobór, lecz także nadmiar jodu w ciąży. Może być on przyczyną:

• niedoczynności tarczycy,

• nadczynności tarczycy,

• dolegliwości żołądkowo-jelitowych,

• zaburzeń pracy serca,

• śpiączki,

• przerostu tarczycy u płodu.

W badaniach wykazano również gorszy rozwój psychomotoryczny 1,5-rocznych dzieci, których matki przed 20. tygodniem ciąży przyjmowały zarówno zbyt małe, jak i za duże dawki jodu.

W związku z ogromnym znaczeniem jodu dla kobiet w ciąży, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca suplementować jod w ciąży w dawce 150-200 mcg dziennie wszystkim przyszłym mamom, które nie cierpią na choroby tarczycy. Przyjmowanie konkretnych suplementów w ciąży zawsze należy skonsultować z lekarzem, który określi optymalną dawkę. Trzeba też zachować ostrożność i nie przekraczać zalecanej dobowej ilości jodu dla ciężarnych, by uniknąć przedawkowania.

U kobiet z chorobami tarczycy taka suplementacja musi być prowadzona pod ścisłą kontrolą lekarza i zazwyczaj wiąże się z koniecznością częstego monitorowania poziomu hormonów tarczycowych oraz przeciwciał przeciwtarczycowych.

Czytaj także:

Kwas foliowy i foliany w czasie ciąży

Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Witamina B6

Kalendarz ciąży - ciąża tydzień po tygodniu