Gestoza, czyli zatrucie ciążowe – przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Gestoza ciążowa jest poważną przypadłością dotyczącą tylko przyszłych lub świeżo upieczonych mam, która może być groźna dla nich i dla ich dzieci. Wczesne wykrycie objawów zatrucia ciążowego pozwala jednak odpowiednio zaopiekować się ciężarną i ograniczyć ryzyko powikłań. Poznaj przyczyny stanu przedrzucawkowego i sprawdź, jakie objawy powinny Cię zaniepokoić.

Gestoza, zwana też stanem przedrzucawkowym, preeklapmsją, a dawniej – zatruciem ciążowym, to cały zespół objawów pojawiających się u niektórych kobiet po 20. tygodniu ciąży lub w połogu. Stwarza ona poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia przyszłej mamy i jej dziecka. Aż 10-15% zgonów kobiet w ciąży związanych jest bezpośrednio z gestozą.

Najgroźniejszą dla mamy i dziecka postacią gestozy jest gestoza wczesna, występująca przed 34. tygodniem ciąży. Związana jest ze zmniejszonym przepływem krwi przez łożysko i często prowadzi do zahamowania wzrostu dziecka. Gestoza późna ujawnia się już po 34. tygodniu ciąży i zwykle związana jest z występowaniem u ciężarnej szeregu chorób przewlekłych lub ciąży mnogiej. Na szczęście, dolegliwość ta nie jest bardzo częsta – występuje u ok. 2-5% ciężarnych, czyli 2 razy rzadziej niż cukrzyca ciążowa.

Gestoza jest schorzeniem związanym z ciążą i ustępuje niedługo po porodzie. Charakteryzuje się ona wysokim ciśnieniem tętniczym oraz zwiększoną ilością białka w moczu. Kobiety, które przeszły zatrucie ciążowe muszą bacznie obserwować swój organizm – po zakończeniu ciąży wzrasta u nich ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu oraz choroby niedokrwiennej serca.

Do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyn gestozy. Podejrzewa się, że może być ich co najmniej kilka:

• nieprawidłowości podczas zagnieżdżenia się zarodka, których efektem jest zbyt słaby przepływ krwi przez łożysko a w rezultacie – niewydolność łożyska

• reakcja układu immunologicznego mamy, który zaczyna „atakować” i niszczyć dziecko oraz łożysko (ma ona podobny przebieg jak odrzucenie przeszczepu u osób po transplantacjach)

• brak możliwości adaptacji organizmu mamy do zmian zachodzących podczas ciąży w układzie krążenia

• predyspozycje genetyczne

• niedobory pokarmowe.

Eksperci wyróżnili też kilka czynników, które wpływają na zwiększenie ryzyka zatrucia ciążowego u przyszłej mamy. Czynnikami tymi są:

• stan przedrzucawkowy w poprzedniej ciąży

• choroby współistniejące, np. cukrzyca, nadciśnienie, toczeń rumieniowaty, choroby nerek, otyłość

• cukrzyca ciążowa

• pierwsza ciąża

• wiek poniżej 20 lat lub powyżej 40 lat

• wady genetyczne płodu – trisomia

• wystąpienie stanu przedrzucawkowego w najbliższej rodzinie (u matki, siostry)

• trombofilia, czyli zwiększona krzepliwość krwi

• przyjmowanie hormonów tarczycy w ciąży.

Określenie grup kobiet zagrożonych wystąpieniem stanu przedrzucawkowego pozwala na wczesne zastosowanie u nich działań profilaktycznych, które zapobiegną lub opóźnią wystąpienie objawów. Jednym z czynników ryzyka jest też ciąża mnoga, dlatego przyszłe mamy oczekujące więcej niż jednego dziecka są baczniej monitorowane przez lekarza. Poznaj przebieg ciąży mnogiej i sprawdź, czy zawsze jest ona ciążą wysokiego ryzyka.

Do objawów stanu przedrzucawkowego zaliczamy:

• wysokie ciśnienie w ciąży (tzw. nadciśnienie) osiągające wartość 140/90 mm Hg lub wyższą

• białkomocz, czyli obecność białka w moczu w ilości 300 mg lub więcej w dobowej zbiórce moczu.

Dawniej do listy objawów dodawano też obrzęki. Ta dolegliwość dotyczy aż 60% kobiet będących w prawidłowej ciąży, dlatego obecnie nie są one uznawane za oznakę gestozy.

Poza wymienionymi objawami, gestozie mogą również towarzyszyć:

• bóle głowy

• bóle w nadbrzuszu

• nudności i wymioty

• nieostre widzenie

• niewielka ilość oddawanego moczu

• małopłytkowość, czyli zbyt mała ilość płytek krwi

• podwyższone ilości enzymów wątrobowych i kreatyniny.

Prawidłowe zdiagnozowanie gestozy wymaga wykonania różnych badań laboratoryjnych oraz pomiarów ciśnienia w ciąży. Ich wyniki mogą potwierdzić zatrucie ciążowe lub je wykluczyć – w takim przypadku lekarz prawdopodobnie zleci Ci inne badania, mające na celu wykrycie przyczyn złego samopoczucia. Sprawdź, jakie dodatkowe badania wykonuje się w ciąży i kiedy są one potrzebne

Mimo że samo nadciśnienie w ciąży nie jest równoznaczne z gestozą, to absolutnie nie należy go bagatelizować. Wystąpienie nadciśnienia w ciąży wiąże się z ryzykiem pojawienia się licznych powikłań u mamy i płodu, a później również u noworodka, m.in. stanu przedrzucawkowego przedwczesnego oddzielenia się łożyska, niskiej masy urodzeniowej dziecka, a nawet jego śmierci.

Nadciśnienie tętnicze diagnozuje się, jeśli pomiar (wykonany odpowiednim aparatem i w dobrych warunkach) ciśnienia skurczowego jest równy lub wyższy nić 140 mm Hg, a dla rozkurczowego – 90 mm Hg.

Z uwagi na czas wystąpienia nadciśnienia w ciąży, możemy podzielić je na:

• nadciśnienie przewlekłe, które pojawiło się przed zajściem w ciążę lub przed 20. tygodniem ciąży – zwykle utrzymuje się dłużej niż 6 tygodni po porodzie. Sprawia ono, że ciąża uznawana jest za ciążę wysokiego ryzyka

• nadciśnienie tętnicze ciążowe pojawiające się po 20. tc. Jeśli towarzyszy mu białkomocz, to klasyfikujemy je jako stan przedrzucawkowy.

Ze względu na ogromne niebezpieczeństwo dla kobiety i maluszka, lekarz podczas pierwszej wizyty, a następnie na każdej wizycie kontrolnej będzie mierzył Twoje ciśnienie tętnicze. W razie potrzeby może zalecić Ci też samodzielne wykonywanie pomiarów w domu.

Przebieg zatrucia ciążowego zależy m.in. od momentu pojawienia się objawów. We wczesnej postaci gestozy (występującej przed 34. tc) zwykle mamy do czynienia z nagłym, szybkim wzrostem ciśnienia, białkomoczem i zaburzeniami funkcji narządów wewnętrznych. Często wiąże się ona z długotrwałym niedotlenieniem dziecka i zahamowaniem jego wzrostu (waga maluszka jest poniżej normy dla danego wieku ciąży). Ze względu na fakt, że w tej postaci gestozy występują powikłania u płodu, nazywana jest ona również postacią płodową zatrucia ciążowego.

Postać późna gestozy, zwana też postacią matczyną, występuje po 34. tc i ma trochę wolniejszy i łagodniejszy przebieg – przepływy krwi przez łożysko są zwykle prawidłowe, dziecko dobrze przybiera na wadze lub ma zwiększoną masę ciała, a wzrost ciśnienia tętniczego jest wolniejszy. Występuje ona u kobiet, które cierpiały wcześniej na różne dolegliwości przewlekłe, a podczas ciąży doszło do ich nasilenia.

W obu przypadkach przyczyna wystąpienia gestozy pojawia się znacznie wcześniej niż jej objawy. Dlatego właśnie u kobiet z grupy ryzyka wprowadza się różne działania, które mają opóźnić wystąpienie zatrucia ciążowego, a kiedy już do niego dojdzie – zahamowanie rozwoju choroby i niedopuszczenie do pogarszania się stanu przyszłej mamy i dziecka oraz do wystąpienia powikłań. Na szczęście, objawy stanu przedrzucawkowego zwykle samoistnie ustępują do 6 tygodni po porodzie.

Stan przedrzucawkowy jest inną nazwą zatrucia ciążowego. Jednym z jego powikłań może być rzucawka ciążowa. Jest ona dolegliwością związaną z ciążą, która zwykle występuje u kobiet po 20. tygodniu (choć może też zdarzyć się wcześniej) lub w pierwszych 2 dniach po porodzie. Nie zawsze jest ściśle związana ze stanem przedrzucawkowym – w aż 40% przypadków rzucawki kobieta nie miała wcześniej zdiagnozowanego zatrucia ciążowego.

Rzucawka objawia się zaburzeniami ze strony układu nerwowego: drgawkami, utratą przytomności, a niekiedy też śpiączką. Jest ona stanem bezpośredniego zagrożenia życia mamy i dziecka, dlatego po wystąpieniu rzucawki zwykle zapada decyzja o natychmiastowym zakończeniu ciąży.

Zatrucie ciążowe może mieć poważne skutki dla mamy i dla jej dziecka. Powikłania gestozy u mamy obejmują:

• krwawienie do ośrodkowego układu nerwowego

• niewydolność nerek

• uszkodzenie lub zaburzenia funkcji mózgu

• rozwarstwienie aorty

• powstanie licznych zakrzepów

• zespół HELLP (uszkodzenie wątroby i rozpad czerwonych krwinek)

• śmierć kobiety.

U dziecka matki ze stanem przedrzucawkowym może dojść do:

• niedotlenienia

• przedwczesnego oddzielenia się łożyska

• wewnątrzmacicznego ograniczenia lub zahamowania wzrostu

• zgonu wewnątrzmacicznego.

Poważnym powikłaniem zatrucia ciążowego dla maluszka jest też wcześniactwo związane z porodem przedwczesnym lub koniecznością zakończenia ciąży przed terminem. W zależności od tygodnia ciąży, w którym maleństwo przyjdzie na świat, jest ono narażone na wystąpienie szeregu dolegliwości, co z kolei wiąże się z koniecznością długiego pobytu w szpitalu.

Ze względu na nieustalone przyczyny wstępowania gestozy, stworzenie listy działań profilaktycznych, które mogłyby jej zapobiec jest bardzo trudne. Wysiłki lekarzy skupiają się głównie na wczesnym wykryciu tej przypadłości, co pozwala objąć kobietę i jej dziecko odpowiednią opieką i częściej monitorować ich stan. W tym celu u wszystkich przyszłych mam przeprowadza się regularne pomiary ciśnienia w ciąży, częste badania ogólne moczu (białko) oraz morfologii krwi (płytki krwi). Ponadto lekarz sprawdza stan dziecka podczas badań USG – ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego można obliczyć już podczas USG genetycznego na podstawie m.in. przepływów w tętnicach macicznych.

Do szeroko pojętych działań profilaktycznych można też zaliczyć:

• ograniczenie stresu

• zapewnienie sobie odpowiedniej ilości odpoczynku

• regularną aktywność fizyczną w ciąży

• przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych (wyłącznie na zalecenie lekarza).

Jednym z czynników rozwoju gestozy jest otyłość, dlatego zarówno przed ciążą, jak i w czasie jej trwania warto zadbać o prawidłową dietę (często sugeruje się dietę śródziemnomorską), która pozwoli utrzymać optymalną masę ciała. Sprawdź, jak zdrowo odżywiać się w ciąży.

Ważna jest również współpraca pacjentki z lekarzem – terminowe wykonywanie zleconych badań oraz informowanie o wszystkich niepokojących objawach.

Jeśli u kobiety wystąpi już zatrucie ciążowe, lekarz zwykle kieruje ją do szpitala. Warto w tym miejscu wspomnieć, że pobyt w szpitalu ma na celu głównie dokładne i regularne monitorowanie stanu mamy i dziecka. Niestety, leki zwykle nie wpływają na poprawę stanu ich zdrowia (nawet mimo obniżenia ciśnienia krwi), a jedynym skutecznym „leczeniem” jest zakończenie ciąży. Lekarze dokładają jednak wszelkich starań, by do porodu doszło jak najpóźniej, co pozwoli uniknąć wcześniactwa i wszystkich związanych z nim powikłań. W niektórych przypadkach, w celu ratowania mamy i dziecka, konieczne jest jednak zakończenie ciąży przed terminem. Decydując się na taki krok lekarze zawsze wezmą pod uwagę wszystkie „za” i przeciw” i podejmą najlepszą możliwą decyzję.

Przeczytaj także:

Liczenie ruchów dziecka w ciąży - po co i jak to robić?

Ćwiczenia w ciąży – jakie wybrać w I, II, III trymestrze?

Krzywa cukrowa, czyli test obciążenia glukozą - badania w ciąży

Kalendarz ciąży - ciąża tydzień po tygodniu

Źródła:
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, Dz.U. 2018 poz. 1756, isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001756/O/D20181756.pdf
2. red. G. H. Bręborowicz, Położnictwo i ginekologia. Tom 1, wyd. PZWL, Warszawa 2015.
3. A. Prejbisz i inni, Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie, journals.viamedica.pl/kardiologia_polska/article/downloadSuppFile/82354/74709
4. D. Moczulski, Nadciśnienie tętnicze u kobiet w ciąży, podyplomie.pl/medycyna/10634,nadcisnienie-tetnicze-u-kobiet-w-ciazy
5. A. Rapacz, B. Filipek, Nadciśnienie tętnicze w ciąży, www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2009/08-2009/11%20Nadcisnienie.pdf
6. J. Rasławska-Socha, Nadciśnienie tętnicze wywołane ciążą i stanem przedrzucawkowym – wytyczne ekspertów,
7. medycyna.pl/nadcisnienie-tetnicze-wywolane-ciaza-i-stanem-przedrzucawkowym-wytyczne-ekspertow/
8. A. Bacz, Stan przedrzucawkowy i rzucawka, www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/75579,stan-przedrzucawkowy-i-rzucawka
9. R. Drabczyk, Stan przedrzucawkowy (gestoza), www.mp.pl/pacjent/nefrologia/lista/63953,stan-przedrzucawkowy-gestoza
10. E. Rembiesa-Jarosińska, M. Kowalska, Cukrzyca ciążowa – epidemiologia i możliwości kontroli czynników ryzyka, www.h-ph.pl/pdf/hyg-2019/hyg-2019-1-001.pdf
11. D. Borowski i inni, Rekomendacje Sekcji Ultrasonografii Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie przesiewowej diagnostyki ultrasonograficznej w ciąży o przebiegu prawidłowym — 2020 rok, www.ptgin.pl/sites/scm/files/2021-09/06.2020%20Rekomendacje%20Sekcji%20Ultrasonografii%20Polskiego%20Towarzystwa%20Ginekolog%C3%B3w%20i%20Po%C5%82o%C5%BCnik%C3%B3w%20w%20zakresie%20przesiewowej%20diagnostyki.pdf