Urlop macierzyński i rodzicielski - ile trwa i jakie dokumenty są niezbędne?

Urlop macierzyński jest płatną przerwą w aktywności zawodowej należną każdej kobiecie po urodzeniu dziecka, pod warunkiem pozostawania w stosunku pracy. Ten szczególny rodzaj urlopu jest gwarantowany przez polskie prawo i nie można się go zrzec ani z niego zrezygnować.

Wykorzystanie pierwszych 14 tygodni urlopu macierzyńskiego przez kobietę jest obowiązkowe – dopiero po tym okresie może ona wrócić do dotychczasowego miejsca pracy. W takiej sytuacji opiekę nad maluszkiem przez pozostałe 6 tygodni musi przejąć jego tata i on zyskuje prawo do reszty urlopu macierzyńskiego.

Wiele informacji dla przyszłych rodziców oraz kobiet przed i po porodzie znajdziesz w naszym poradniku

Urlop macierzyński przysługuje kobietom (lub mężczyznom, o czym wspomnieliśmy w poprzednim akapicie) zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Nie mają do niego prawa świeżo upieczone mamy, które przed porodem pracowały na podstawie umów cywilno-prawnych: umowy zlecenia i umowy o dzieło. Wyjątkiem są sytuacje, kiedy strony zawierają w umowie odpowiednie zapisy, dające kobiecie prawo do płatnej, usprawiedliwionej nieobecności w pracy po urodzeniu dziecka.

Prawa do urlopu macierzyńskiego nie nabywasz też, jeśli prowadzisz własną działalność gospodarczą. Przysługuje Ci jednak zasiłek macierzyński za taki sam okres i na identycznych zasadach, jak w przypadku zatrudnienia na umowie o pracę.

Zasiłek macierzyński jest świadczeniem finansowym przyznawanym kobiecie (lub mężczyźnie) w okresie przebywania na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim. Jest on wypłacany przez ZUS (bezpośrednio albo za pośrednictwem pracodawcy, jeśli zatrudnia on ponad 20 pracowników), dlatego należy się wyłącznie mamom, które przed porodem były objęte ubezpieczeniem chorobowym.

Podstawą wymiaru zasiłku macierzyńskiego jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za ostatnie 12 miesięcy pracy lub za ostatnie pełne miesiące kalendarzowe, jeśli czas zatrudnienia był krótszy niż 12 miesięcy. W przypadku rodziców prowadzących działalność gospodarczą, zamiast przeciętnego wynagrodzenia bierze się pod uwagę średni przychód z ostatnich 12 miesięcy, od którego odprowadzana była składka chorobowa.

Przez cały okres urlopu macierzyńskiego (20 tygodni przy 1. dziecku), zasiłek przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru. Po upływie tego okresu, wysokość zasiłku dla rodzica korzystającego z urlopu rodzicielskiego zmniejsza się do 70% podstawy wymiaru.

Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy mama złoży wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego w stałej wysokości. Taki wniosek składa się najpóźniej 21 dni po urodzeniu dziecka. Dzięki temu  przez cały okres trwania urlopu macierzyńskiego i części przysługującego jej urlopu rodzicielskiego (20+32 tygodnie) będzie ona otrzymywała zasiłek w wysokości 81,5% podstawy wymiaru.

Jeśli mama zdecyduje o zrezygnowaniu z części urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego na rzecz taty dziecka, to właśnie jemu będzie wypłacany zasiłek za cały czas, kiedy przebywa on na urlopie.

Najczęściej urlop macierzyński rozpoczyna się w dniu narodzin dziecka. Czas jego trwania jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych w trakcie jednego porodu – w przypadku 1 maluszka będzie to 20 tygodni. Mamom bliźniaków przysługuje już 31 tygodni urlopu macierzyńskiego, trojaczków – 33 tygodnie, czworaczków – 35, a jeśli urodziłaś pięcioro lub więcej dzieci, możesz spodziewać się aż 37 tygodni należnego urlopu.

Część urlopu macierzyńskiego – maksymalnie 6 tygodni - można wykorzystać już pod koniec ciąży. W takiej sytuacji datę rozpoczęcia przerwy od pracy wylicza się na podstawie planowanego terminu porodu, potwierdzonego zaświadczeniem lekarskim. Jest to dobre rozwiązanie dla przyszłych mam, które z trudem znoszą pracę w ostatnich miesiącach ciąży, a jednocześnie nie chcą lub nie mają wskazań, by otrzymać zwolnienie lekarskie.

Po zakończeniu obowiązkowego okresu urlopu macierzyńskiego przez mamę, jego pozostałą część może wykorzystać tata dziecka, o ile również jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Taki urlop nazywamy tacierzyńskim. Rozpoczyna się on bezpośrednio po zakończeniu urlopu przez mamę i trwa maksymalnie 6 tygodni. Dokładną długość tacierzyńskiego obliczamy odejmując od 20 tygodni urlopu okres wykorzystany przez mamę dziecka, czyli nie mniej niż 14 pełnych tygodni.

Podzielenie urlopu macierzyńskiego między rodziców jest szczególnie korzystne w sytuacjach, kiedy:

• mama musi szybko wrócić do pracy;
• tata chce spędzić więcej czasu sam na sam z dzieckiem;
• przemawiają za tym względy finansowe.

Pierwsze dni po narodzinach dziecka to czas, kiedy cała uwaga rodziców skupiona jest wyłącznie na maluszku i jego potrzebach. Warto jednak wygospodarować chwilę na dopełnienie ważnych formalności, które pozwolą skorzystać z urlopów: macierzyńskiego, tacierzyńskiego oraz rodzicielskiego.

Odpowiednie wnioski i dokumenty należy zazwyczaj złożyć w początkowych tygodniach życia maluszka (pierwsze już do 21 dni od porodu), dlatego często zadanie to zostaje powierzone tacie.

Pierwszym krokiem jest zgłoszenie urodzenia dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego – można to zrobić osobiście lub przez Internet. Uzyskany odpis aktu urodzenia będzie potrzebny do późniejszych formalności.

Co do zasady, wniosek o urlop macierzyński nie jest wymagany, choć niekiedy pracodawcy mają odmienne zasady działania. Do rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego wystarczające jest urodzenie dziecka i dostarczenie pracodawcy skróconego odpisu aktu urodzenia malucha.

Akt urodzenia dziecka warto przedstawić także pracodawcy taty. Jeśli tata dziecka chce przejąć niewykorzystaną przez mamę część urlopu macierzyńskiego, powinien złożyć odpowiedni wniosek u swojego pracodawcy najpóźniej na 14 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Mama natomiast musi powiadomić swojego pracodawcę o powrocie do pracy minimum 7 dni wcześniej.

Każde z rodziców, które zechce skorzystać z urlopu rodzicielskiego (jednorazowo lub w częściach), powinno złożyć u swojego pracodawcy odpowiedni wniosek. Powinno to nastąpić najpóźniej na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Jeśli urlop rodzicielski będzie wykorzystywany w częściach, to taki wniosek trzeba składać za każdym razem przed wykorzystaniem przez mamę lub tatę kolejnej części.

Ważne jest, aby w tym pięknym, ale też trudnym okresie, jakim jest poród oraz pierwsze dni, tygodnie i miesiące po porodzie mama miała odpowiednie wsparcie. Poza opieką nad maluszkiem, musi też znaleźć czas tylko dla siebie, zregenerować się i odpocząć po trudach ciąży i narodzinach dziecka. Tym wsparciem jest najczęściej tata maluszka. Na szczęście, polskie prawo gwarantuje wszystkim świeżo upieczonym ojcom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę dodatkowe dni urlopu, dzięki którym mogą pozostać w domu i wspierać swoje partnerki w opiece nad dzieckiem.

Urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia dziecka może otrzymać tata zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Przysługuje on w wymiarze 2 dni, jest pełnopłatny i udzielany na wniosek pracownika złożony bezpośrednio u pracodawcy.

Urlopem ojcowskim nazywamy 14 dni dodatkowego, gwarantowanego przez prawo i pełnopłatnego urlopu, z którego może skorzystać każdy mężczyzna zatrudniony na podstawie umowy o pracę przez okres 12  mieęcy od narodzin dziecka.

Jego wykorzystanie jest dobrowolne i niezależne od uprawnień przysługujących mamie dziecka, nie może jednak zostać na nią przeniesiony. Dopuszczalne jest wykorzystanie go w okresie urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego bądź wychowawczego mamy, a także podzielenie go na 2 części po 7 dni.

Wniosek o urlop ojcowski należy złożyć pracodawcy minimum 7 dni przed jego rozpoczęciem. Przepisy nie precyzują żadnego terminu na złożenie wniosku o urlop okolicznościowy – wystarczy przedstawić go pracodawcy możliwie najszybciej po urodzeniu się dziecka. Do obu wniosków dołącza się odpis skrócony aktu urodzenia malucha.

Urlopu wychowawczego, zarówno w całości, jak w i częściach udziela się na wniosek pracownika złożony pracodawcy na minimum 21 dni przed jego rozpoczęciem. Do wniosku dołącza się odpis skrócony aktu urodzenia dziecka oraz oświadczenie drugiego rodzica dotyczące korzystania bądź niekorzystania przez niego z urlopu wychowawczego. Pracodawca nie może odmówić przyznania pracownikowi tego urlopu.

Czytaj także:
Połóg – co to jest, jak przebiega i ile trwa okres połogu?
Porady dla przyszłego taty