Przepuklina pępkowa u niemowlaka – co to jest, skąd się bierze, jak leczyć?

Z przepukliną mamy do czynienia wtedy, kiedy narządy lub fragmenty narządów znajdujących się w jamie brzusznej uwypuklają się przez ścianę brzucha, tworząc wybrzuszenie. O przepuklinie pępkowej mówimy wtedy, kiedy takie wybrzuszenie znajduje się w pępku.

Przepuklina pępkowa istnieje u dziecka już w chwili narodzin, lecz nie zawsze jest widoczna. W niektórych przypadkach uwidacznia się dopiero po pewnym czasie, kiedy maluszek wzmocni mięśnie brzucha. Wtedy ciśnienie w jamie brzusznej wzrasta, co może spowodować „wypchnięcie” przepukliny i pojawienie się charakterystycznej wypukłości.

Przepuklina u niemowląt ma charakter wrodzony – ten typ przepukliny występuje tylko u maluszków i może utrzymywać się przez kilka kolejnych lat życia. Przepukliny pojawiające się po raz pierwszy u starszych dzieci lub dorosłych mają charakter nabyty. Oznacza to, że powstają w wyniku zadziałania pewnych czynników, np. pracy fizycznej, kaszlu, jako rezultat zaparć. Rodzajem przepuklin nabytych są też przepukliny pooperacyjne.

Do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyn powstawania przepukliny pępkowej u dzieci. Za najbardziej prawdopodobną przyczynę uważa się nieprawidłowości zachodzące w trakcie rozwoju dziecka w łonie mamy. Na początkowych etapach ciąży jelito maluszka rozwija się poza jego brzuszkiem, w pępowinie. W miarę wzrostu zarodka, a następnie płodu, jelito cofa się z powrotem do jamy brzusznej, a pierścień pępkowy ulega zamknięciu. Zatrzymanie lub zaburzenie procesu jego zamykania może prowadzić do powstania przepukliny pępkowej.

Przepuklina pępkowa u niemowląt i małych dzieci wygląda jak uwypuklenie skóry w pępku – pępek maluszka, nawet po zupełnym wygojeniu, nadal wyraźnie wystaje ponad pozostałą część brzuszka. Taka przepuklina może się mocniej uwypuklać w chwilach, kiedy dziecko napina mięśnie brzucha, powodując wzrost ciśnienia w jamie brzusznej (np. w trakcie płaczu, kaszlu, krzyku, parcia na kupkę). Wypukłość w pępku zazwyczaj jest miękka, daje się łatwo „wcisnąć” do brzuszka i nie powoduje bólu. Taka przepuklina nosi nazwę przepukliny odprowadzalnej. Należy pamiętać, że przepuklina pępkowa nie powinna być bolesna, twarda, napięta ani opuchnięta. Wystąpienie takich objawów może oznaczać uwięźnięcie przepukliny i wymaga jak najszybszej konsultacji z lekarzem.

Z uwagi na moment wystąpienia i nietypowy wygląd, przepuklinę pępkową można niekiedy pomylić ze stanem zapalnym pępka spowodowanym nieprawidłową pielęgnacją. Charakterystyczne dla stanu zapalnego w pępku jest wystąpienie opuchlizny, zaczerwienienia,a niekiedy też ropnej lub krwistej wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu, którym mogą towarzyszyć: ogólne złe samopoczucie dziecka, gorączka oraz brak apetytu. Dodatkowo, w trakcie trwania zapalenia okołopępkowego, pępek maluszka będzie twardy i napięty. Pamiętaj, że wszelkie dolegliwości bólowe w okolicy pępka należy jak najszybciej omówić z lekarzem – mogą być one niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia maluszka, bez względu na to, czy spowodowane są stanem zapalnym czy uwięźnięciem przepukliny.

Poznaj sposoby pielęgnacji pępka noworodka, które pozwolą uniknąć infekcji okołopępkowej.

Niebolesna, odprowadzalna przepuklina pępkowa u noworodków i niemowląt zwykle jest niegroźna. Jak podkreślają specjaliści, takie przepukliny bardzo rzadko dają powikłania i aż u 85-95% dzieci zamykają się samoistnie, bez żadnego leczenia, do około 5 roku życia. Co więcej, przepukliny pępkowe są dość częstym zjawiskiem – występują u co 6 noworodka, częściej u wcześniaków niż u donoszonych dzieci. Mimo tak dużej częstotliwości, przepukliny pępkowej nie możemy uznać za normalną dolegliwość wieku niemowlęcego – zawsze wymaga ona wnikliwej obserwacji oraz wizyty u lekarza, który postawi diagnozę i zaplanuje ewentualne leczenie.

Rzadkim, ale bardzo poważnym powikłaniem towarzyszącym przepuklinie pępkowej jest jej uwięźnięcie. Oznacza to, że otwór, przez który jelito wydostało się z jamy brzusznej zmniejsza się, a niekiedy zupełnie zaciska, powodując „odcięcie” naczyń krwionośnych odżywiających jelito i niedrożność przewodu pokarmowego. Uwięźnięciu zwykle towarzyszy silny ból, twardość, napięcie i zaczerwienienie przepukliny, niepokój dziecka, płacz oraz wymioty. Taka sytuacja wymaga natychmiastowej wizyty w szpitalu – konieczne może być wykonanie zabiegu operacyjnego.

Leczeniem przepukliny pępkowej u maluszków zajmuje się chirurg dziecięcy. Po rozpoznaniu takiej przepukliny, pediatra wystawia dziecku skierowanie do poradni chirurgicznej, w której odbywa się dalsza diagnostyka.

W większości przypadków żadne leczenie nie jest konieczne. Lekarz może jednak zalecić pewne sposoby pielęgnacji maluszka, np. częstsze układanie go na brzuszku, niedopuszczanie do zaparć powodujących mocne parcie lub ograniczenie płaczu do minimum. Warto porozmawiać ze specjalistą o zasadności wizyty u fizjoterapeuty lub osteopaty dziecięcego – niekiedy ćwiczenia i normalizacja napięcia mięśniowego mogą pomóc w zamykaniu się pierścienia pępkowego, a tym samym w zaniku przepukliny.

Operacja przepukliny pępkowej u dziecka zwykle konieczna jest w kilku przypadkach:

• kiedy przepuklina ma bardzo duże rozmiary lub stale się powiększa,

• kiedy przepuklina nie zanika do około 5 roku życia,

• kiedy dojdzie do uwięźnięcia przepukliny, a lekarzowi nie uda się jej odprowadzić w inny sposób.

Decyzje co do rodzaju leczenia i konieczności przeprowadzenia operacji zawsze podejmuje lekarz po zebraniu wywiadu i dokładnym zbadaniu małego pacjenta.

Rodzice maluszków z przepukliną pępkową mogą, po konsultacji z lekarzem, stosować pewne metody, które będą wspierały dziecko w zamykaniu pierścienia pępkowego. Zaliczamy do nich:

• układanie dziecka na brzuszku,

• wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzuszka zaleconych przez fizjoterapeutę,

• dbanie o odpowiednią dietę maluszka, która zredukuje ryzyko zaparć.

Jednym ze sposobów pielęgnacji wystającego pępka jest plastrowanie. Polega ono na delikatnym wciśnięciu (czyli odprowadzeniu) przepukliny, zbliżeniu do siebie mięśni brzucha i zaklejeniu pępka malucha plastrem. Warto podkreślić, że plastrowanie nie ma wpływu na przyspieszenie zamykania się przepukliny. Powoduje jednak wyrównanie wypukłości pępka, co zmniejsza ryzyko uszkodzenia lub odparzenia skóry w tym rejonie.

Oprócz przepukliny pępkowej, u dzieci można spotkać również inne rodzaje przepuklin:

• przepuklina pępowinowa – większa od przepukliny pępkowej. Jest wadą w budowie ściany brzuszka dziecka, która może powodować wydostawanie się na zewnątrz nie tylko jelita, ale też innych narządów wewnętrznych. Taka przepuklina zwykle wymaga interwencji chirurgicznej niedługo po narodzinach dziecka. Co więcej, mogą towarzyszyć jej też inne wady, np.wady genetyczne lub wady serca,

• przepuklina pachwinowa u niemowlaka – miękki guzek w okolicy warg sromowych lub moszny, który powstaje w wyniku przedostania się części jelita przez niezarośnięty uchyłek otrzewnej (błony, która wyściela od środka jamę brzuszną). Taka przepuklina wymaga przeprowadzenia operacji, którą można odroczyć do ok. 3 miesiąca życia dziecka,

• przepuklina mosznowa/wargowa – powstaje w wyniku przemieszczenia się przepukliny pachwinowej do worka mosznowego (u chłopców) lub do wargi sromowej (u dziewczynek). Jej leczenie jest identyczne, jak w przypadku przepukliny pachwinowej,

• przepuklina kresy białej – pojawia się w okolicy pępka, poniżej lub powyżej. Niestety, nie ulega samoczynnemu zamknięciu i wymaga operacji. Jeśli przepuklina kresy białej nie daje żadnych niepokojących objawów, z operacją zwykle czeka się minimum do ok. 3 urodzin dziecka.

Pojawienie się przepukliny pępkowej u maluszka może budzić liczne obawy rodziców. Aby choć trochę uspokoić ich przed wizytą u lekarza i rozwiać ich wątpliwości, zebraliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące przepukliny u dzieci.

Co do zasady, przepuklina pępkowa jest bezbolesna. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy dojdzie do uwięźnięcia przepukliny – wówczas może stać się ona bolesna, nabrzmiała, twarda i opuchnięta. Pojawienie się takich objawów wymaga pilnej konsultacji lekarskiej!

Niestety, nie istnieją sposoby na zapobieganie wrodzonej przepuklinie u dzieci. Przyczyny jej powstawania nie są do końca poznane, dlatego wdrożenie działań profilaktycznych jest niemożliwe. Podczas badań USG w ciąży możliwe jest jednak zdiagnozowanie przepukliny pępkowej u maluszka. Dzięki temu rodzice mogą zawczasu przygotować się na narodziny dziecka z przepukliną, poznać tę dolegliwość i dowiedzieć się, w jaki sposób pielęgnować swoje dziecko i na co zwracać szczególną uwagę.

Szacuje się, że u około 90%, a według niektórych źródeł – aż 95% dzieci przepuklina pępkowa zanika samoistnie i bez żadnego leczenia najpóźniej przed 5. urodzinami. Mimo to, każda przepuklina wymaga konsultacji z lekarzem!

W znakomitej większości przypadków przepuklina pępkowa nie wymaga leczenia, lecz jedynie obserwacji i regularnych kontroli lekarskich. Leczenie operacyjne jest konieczne tylko u kilku, maksymalnie kilkunastu procent maluchów.

Plastry na przepuklinę pępkową dla niemowląt mają za zadanie zbliżyć do siebie mięśnie brzuszka dziecka i sprawić, że pępek nie będzie wystawał ponad brzuszek. Plastrowanie przepukliny nie przyspiesza ani nie wspomaga jej leczenia, lecz pomaga chronić skórę w okolicach przepukliny przed uszkodzeniem, podrażnieniem lub odparzeniem.

Nie, płacz dziecka, nawet intensywny i długotrwały, nie powoduje powstania przepukliny. Może jednak sprawić, że istniejąca już, do tej pory niewidoczna przepuklina, nagle się uwidoczni.

Zamieszczone materiały nie stanowią diagnozy, wszelkie niepokojące sygnały zaobserwowane u Twojego dziecka koniecznie skonsultuj z lekarzem pediatrą.

Dowiedz się, jak ukoić płacz niemowlaka i pomóc uspokoić się płaczącemu dziecku.

Przeczytaj także:

Gorączka u niemowlaka - kiedy i jak zbijać gorączkę u dziecka?

Rozwój niemowlaka – ważne etapy rozwoju dziecka

Źródła:
    • M. Bagłaj, Jakie są aktualne zalecenia dotyczące leczenia przepukliny pępkowej u dzieci w różnym wieku? Czy są dowody na skuteczność plastrowania pępka? Jakie są wskazania do leczenia operacyjnego przepukliny pępkowej?, www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.29.10.5.
    • L. Listernick, Konsylium. Noworodek z przepukliną pępowinową oraz ubytkiem przegrody międzykomorowej, www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/ciekawe-przypadki/79308,konsylium-noworodek-z-przepuklina-pepowinowa-oraz-ubytkiem-przegrody-miedzykomorowej
    • A. Zając, Przepuklina pachwinowa u dzieci, www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/noworodek/152941,przepuklina-pachwinowa-u-dzieci
    • O. Zgraj, Przepuklina pępkowa, www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/noworodek/152942,przepuklina-pepkowa
    • J. Albiński, Przepuklina mosznowa – czym jest to schorzenie?, enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/przepuklina-mosznowa-czym-jest-to-schorzenie
    • K. Nowicka, Przepuklina pępkowa u noworodka i niemowlaka, epozytywnaopinia.pl/przepuklina-pepkowa-u-noworodka-i-niemowlaka
    • D. Janczak, Przepuklina, podyplomie.pl/chirurgia/25148,przepuklina
    • A. Taczanowska-Niemczuk, Przepuklina wywołana płaczem, www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/78754,przepuklina-wywolana-placzem