Pielęgnacja pępka noworodka – jak robić to prawidłowo?

Kikut pępowiny to nic innego jak zabezpieczony przed krwawieniem i zakażeniem niewielki fragment pępowiny pozostawiony na brzuszku dziecka do samoistnego zaschnięcia i odpadnięcia.

W trakcie życia płodowego, pępowina stanowi jedyne połączenie między mamą a płodem. Jest ona sznurem o długości ok. 50 cm zawierającym 3 naczynia krwionośne: 2 tętnice i żyłę, które przez całą ciążę zaopatrują rozwijające się dziecko w tlen i składniki odżywcze oraz odbierają od niego produkty przemiany materii.

Po porodzie pępowina zostaje zaciśnięta w momencie, kiedy przestaje tętnić, jednak nie wcześniej niż po upływie 1 minuty od urodzenia się dziecka. W tym celu zakłada się na nią jałowy zacisk umieszczony w odległości 2-3 cm od brzuszka noworodka. W szczególnych przypadkach, kiedy wymaga tego stan mamy i maluszka ten czas może być skrócony. Po zaciśnięciu, pępowinę można bezpiecznie przeciąć. Zazwyczaj robi się to na wysokości kilku centymetrów, blisko założonego zacisku. Na tak zabezpieczony kikut nie nakłada się opatrunku, co przyspiesza zasychanie pępowiny, a następnie jej odpadnięcie.

Odcięcie pępowiny to nie tylko ważny i symboliczny moment oddzielenia mamy od dziecka, ale też sposobność do sprawdzenia prawidłowości jej budowy przez personel medyczny.

Zaraz po porodzie kikut pępowiny ma kolor białoniebieski lub szaroniebieski i jest dość miękki. W miarę upływu czasu zaczyna zasychać i twardnieć, zmieniając barwę na żółtobrązową, a następnie czarnobrązową. Po około 2 dobach jest już niemal zupełnie suchy, a przed wypisaniem maluszka do domu usuwa się z niego plastikowy zacisk.

Kikut pępowinowynajczęściej odpada pomiędzy 5. a 15. dniem życia maluszka. W badaniach wykazano, że mediana czasu, w którym nastąpiło odpadnięcie kikuta wynosiła 10-11 dni. Zdecydowanie nie należy odrywać go na siłę – oderwany kikut pępowiny może być przyczyną zakażenia! Jeśli mino upływu 2 tygodni kikut nadal się utrzymuje, należy poinformować o tym fakcie lekarza, który zaleci dalsze działania. Nie warto jednak martwić się na zapas – u niektórych noworodków kikut odpada nieco później i nie niesie to za sobą żadnych negatywnych konsekwencji.

Przyczynami utrzymującego się powyżej 15 dni kikuta pępowiny mogą być:

• niska waga dziecka po porodzie

• poród przedwczesny

• poród przez cięcie cesarskie

• stosowanie środków przeciwbakteryjnych, w tym spirytusu do pielęgnacji

• zakażenia

• zaburzenia działania neutrofilów

• rzadziej – przetrwały przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym.

Jak wygląda pępek po odpadnięciu kikuta? Pępek po odpadnięciu pępowiny bywa lekko zaróżowiony – podobnie jak po odpadnięciu strupa po skaleczeniu. Może pojawiać się na nim niewielka ilość brunatnej lub podbarwionej krwią wydzieliny.

Odpowiedniej pielęgnacji trzeba poddawać zarówno kikut pępowiny jak i pępek noworodka. W szpitalu kikut spryskujemy środkiem odkażającym z oktenidyną, a następnie, raz dziennie lub w przypadku zabrudzenia przemywamy wodą z mydłem. Obecnie nie rekomenduje się rutynowego stosowania środka odkażającego w domu, dlatego warto zapytać o zdanie lekarza lub położną. Najważniejsze jest utrzymanie zarówno pępka, jak i kikuta w czystości i suchości oraz dokładne wycieranie ewentualnych zawilgoceń.

Najbardziej problematycznym obszarem przy pielęgnacji noworodka jest zazwyczaj miejsce styku kikuta z pępkiem. Tam mogą gromadzić się niewielkie ilości wydzieliny, które należy regularnie usuwać. Rodzice często obawiają się dotykania, odchylania i przesuwania kikuta. Te obawy są jednak niesłuszne – o ile robimy to delikatnie, takie „manewry” są nawet wskazane – umożliwiają dokładniejsze czyszczenie, a także stała kontrolę nad procesem gojenia się pępka. Na styku kikuta z brzuszkiem najczęściej możemy dostrzec pierwsze oznaki rozwijającego się stanu zapalnego – gromadzącą się ropę i mocne zaczerwienienie. Przy pierwszych objawach warto podjąć szybką interwencję, by nie dopuścić do narastania problemu.

Na skutek nieprawidłowej pielęgnacji pępka może dojść do zakażenia, rozwinięcia się stanu zapalnego lub niektórych chorób. Nie zawsze jednak wina leży po stronie rodziców – w niektórych przypadkach wystąpienie dolegliwości jest niezależne od ich starań o zachowanie prawidłowej higieny. Wszelkie nieprawidłowości należy konsultować z lekarzem.

Silne krwawienie z pępka może być jednym z objawów zaburzeń krzepnięcia krwi u noworodka i zawsze wymaga pilnej interwencji lekarskiej oraz wykonania szeregu badań laboratoryjnych.

Zapalenie pępkawystępuje na skutek zakażenia kikuta pępowiny. Pojawia się u niewielkiego odsetka noworodków, najczęściej u wcześniaków przebywających na oddziale neonatologicznym.

Do objawów zapalenia okołopępkowego zaliczamy:

• pojawienie się ropnej, surowiczej lub krwistej wydzieliny w okolicy łączenia pępka i brzuszka noworodka

• zaczerwienienie wokół pępka noworodka o średnicy powyżej 5 mm

• obrzęk i bolesność skóry w okolicy pępka

• zwiększoną ciepłotę ciała w pobliżu kikuta pępowiny

• gorączkę, senność, brak apetytu.

W przypadku wystąpienia takich objawów konieczna jest jak najszybsza wizyta u lekarza, który postawi diagnozę i zaleci odpowiednie leczenie. W tym celu najczęściej stosuje się antybiotyki oraz leki miejscowe. W niektórych przypadkach zachodzi nawet konieczność hospitalizacji maluszka.

Zapalenia pępka nie wolno lekceważyć – nieleczone może doprowadzić nawet do sepsy i zagrożenia życia dziecka.

Niekiedy pępek po odpadnięciu kikuta pępowiny nie goi się prawidłowo, a na jego dnie pojawia się różowy lub czerwony guzek, z którego sączy się przezroczysta lub żółtawa wydzielina. Guzek ten nazywamy ziarniniakiem pępka.

Jeśli zauważysz u swojego dziecka zmianę podobną do ziarniniaka, konieczna będzie konsultacja lekarska. Lekarz pierwszego kontaktu może skierować maluszka do poradni chirurgicznej. Specjalista oceni, czy dalsze leczenie jest konieczne i zaleci odpowiednie postępowanie.

Przeczytaj także:

Odparzenia pupy u dziecka – jak im zapobiegać?
Chusteczki nawilżane dla dzieci – podręczny sposób na świeżość!
Atopowe zapalenie skóry – objawy AZS u niemowlaka

1. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3956428
2. W. M. Borkowski, Opieka pielęgniarska nad noworodkiem, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2007.
3. J. Sarnecki, Porównanie stosowania środków antyseptycznych z suchą pielęgnacją pępka, https://www.standardy.pl/newsy/id/125
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/standard-organizacji-opieki-okoloporodowej-18753726
5. J. Szczapa, Jak pielęgnować pępek noworodka?, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pielegnacja/52307,jak-pielegnowac-pepek-noworodka
6. A. Kaszuba, M. Kuchciak-Brancewicz, Jak pielęgnować pępek u noworodka? https://forumpediatrow.pl/a4748/Jak-pielegnowac-pepek-u-noworodka-.html/
7. E. Kamińska, Pielęgnacja pępka noworodka – nowe zalecenia, http://evereth.home.pl/archiwum-pdf/BF/2010/1/1.pdf
8. M. Rzanny, M. Zalejska, Analiza różnych metod pielęgnacji, gojenia się i czasu oddzielania kikutów pępowinowych noworodków w aspekcie nowych rekomendacji wprowadzonych przez Nadzór Krajowy w Dziedzinie Neonatologii w 2010 roku, https://docplayer.pl/7408649-Malgorzata-rzanny-marta-zalejska.html
9. J. Gadzinowski, M. Szymankiewicz, E. Gulczyńska, Podstawy neonatologii, wyd. Oddział Wielkopolski Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej, Poznań, 2014.
10. J. Szczapa, Podstawy neonatologii, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008.
11. red. C. Łepecka-Klusek, Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii, wyd. Czelej sp. z o.o., Lublin 2003.