Pielęgnacja pępka noworodka – jak robić to prawidłowo?
Pielęgnacja pępka noworodka spędza sen z powiek wielu świeżo upieczonym rodzicom. Dbanie o pępek jest szczególnie trudne w pierwszych dniach i tygodniach po porodzie, kiedy mamy do czynienia z wystającym z pępka kikutem pępowiny. Pielęgnacji pępka nie należy się jednak obawiać. Wystarczy wiedzieć, jak robić to prawidłowo.
Kiedy odpada kikut pępowiny?
Pępek noworodka - jak o niego dbać?
Pielęgnacja kikuta pępowinowego a pielęgnacja pępka noworodka
Jak pielęgnować pępek po odpadnięciu pępowiny
Ropa w pępku, kikut pępowiny krwawi - co robić?
Zapalenie pępka u noworodka - objawy i leczenie
Ziarniniak pępka u noworodka - objawy i leczenie
Co to jest i jak powstaje kikut pępowinowy?
Kikut pępowiny to nic innego jak zabezpieczony przed krwawieniem i zakażeniem niewielki fragment pępowiny pozostawiony na brzuszku dziecka do samoistnego zaschnięcia i odpadnięcia.
W trakcie życia płodowego, pępowina stanowi jedyne połączenie między mamą a płodem. Jest ona sznurem o długości ok. 50 cm zawierającym 3 naczynia krwionośne: 2 tętnice i żyłę, które przez całą ciążę zaopatrują rozwijające się dziecko w tlen i składniki odżywcze oraz odbierają od niego produkty przemiany materii.
Po porodzie pępowina zostaje zaciśnięta w momencie, kiedy przestaje tętnić, jednak nie wcześniej niż po upływie 1 minuty od urodzenia się dziecka. W tym celu zakłada się na nią jałowy zacisk umieszczony w odległości 2-3 cm od brzuszka noworodka. W szczególnych przypadkach, kiedy wymaga tego stan mamy i maluszka ten czas może być skrócony. Po zaciśnięciu, pępowinę można bezpiecznie przeciąć. Zazwyczaj robi się to na wysokości kilku centymetrów, blisko założonego zacisku. Na tak zabezpieczony kikut nie nakłada się opatrunku, co przyspiesza zasychanie pępowiny, a następnie jej odpadnięcie.
Odcięcie pępowiny to nie tylko ważny i symboliczny moment oddzielenia mamy od dziecka, ale też sposobność do sprawdzenia prawidłowości jej budowy przez personel medyczny.
Kiedy odpada kikut pępowiny?
Zaraz po porodzie kikut pępowiny ma kolor białoniebieski lub szaroniebieski i jest dość miękki. W miarę upływu czasu zaczyna zasychać i twardnieć, zmieniając barwę na żółtobrązową, a następnie czarnobrązową. Po około 2 dobach jest już niemal zupełnie suchy, a przed wypisaniem maluszka do domu usuwa się z niego plastikowy zacisk.
Kikut pępowinowynajczęściej odpada pomiędzy 5. a 15. dniem życia maluszka. W badaniach wykazano, że mediana czasu, w którym nastąpiło odpadnięcie kikuta wynosiła 10-11 dni. Zdecydowanie nie należy odrywać go na siłę – oderwany kikut pępowiny może być przyczyną zakażenia! Jeśli mino upływu 2 tygodni kikut nadal się utrzymuje, należy poinformować o tym fakcie lekarza, który zaleci dalsze działania. Nie warto jednak martwić się na zapas – u niektórych noworodków kikut odpada nieco później i nie niesie to za sobą żadnych negatywnych konsekwencji.
Przyczynami utrzymującego się powyżej 15 dni kikuta pępowiny mogą być:
niska waga dziecka po porodzie
poród przedwczesny
poród przez cięcie cesarskie
stosowanie środków przeciwbakteryjnych, w tym spirytusu do pielęgnacji
zakażenia
zaburzenia działania neutrofilów
rzadziej – przetrwały przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym.
Jak wygląda pępek po odpadnięciu kikuta? Pępek po odpadnięciu pępowiny bywa lekko zaróżowiony – podobnie jak po odpadnięciu strupa po skaleczeniu. Może pojawiać się na nim niewielka ilość brunatnej lub podbarwionej krwią wydzieliny.
Pępek noworodka - jak o niego dbać?
Obecnie coraz częściej zaleca się tzw. pielęgnację pępka na sucho. Jest ona rekomendowana przez ekspertów, a jej skuteczność potwierdzają opinie stosujących ją lekarzy i położnych.
Jak dbać o pępek noworodka?
Podczas pobytu w szpitalu oraz w domu (o ile zaleci to lekarz) stosuje się raz na dobę preparat odkażający z oktenidyną. Należy nanosić go na całą powierzchnię kikuta, zwłaszcza w miejscu, gdzie przylega on do pępka.
1 raz dziennie trzeba delikatnie przemyć dno pępka i kikut, najlepiej przy użyciu jałowego gazika zwilżonego wodą z mydłem, a następnie wytrzeć na sucho.
Nie przykrywać kikuta pieluszką ani nie zakładać na niego opatrunku, by zapewnić stały dostęp powietrza.
Do momentu odpadnięcia kikuta, kąpiel noworodka przeprowadzać w wanience z niewielką ilością wody, by kikut nie był stale zmoczony. Po kąpieli trzeba go dokładnie wytrzeć i pozostawić do wyschnięcia.
Uważać, by nie drażnić pępka z kikutem – używać specjalnych pieluszek z wycięciem lub odwijać je na brzuszku, zakładać luźne ubranka bez suwaków, nap oraz guziczków na brzuchu.
Zawsze utrzymywać pępek czysty i suchy, a w przypadku zabrudzenia moczem lub kałem przemyć dokładnie wodą z mydłem i osuszyć.
Nie zaleca się stosowania roztworu alkoholu do pielęgnacji pępka – może on podrażniać delikatną skórę dziecka, a nawet przenikać do jego krwiobiegu.
Niewielkie ilości śluzowej wydzieliny oraz nieprzyjemny zapach są normalnym zjawiskiem towarzyszącym gojeniu się pępka.
Pielęgnacja pępka u noworodka może być dla rodziców dość trudna, jednak nie należy się jej obawiać – o ile nie doszło do infekcji, jest ona bezbolesna dla dziecka i bardzo potrzebna do prawidłowego gojenia.
Zobacz także: Ciemieniucha u niemowlaka – jak dbać o skórę, gdy pojawia się ciemieniucha?
Pielęgnacja kikuta pępowinowego a pielęgnacja pępka noworodka
Odpowiedniej pielęgnacji trzeba poddawać zarówno kikut pępowiny jak i pępek noworodka. W szpitalu kikut spryskujemy środkiem odkażającym z oktenidyną, a następnie, raz dziennie lub w przypadku zabrudzenia przemywamy wodą z mydłem. Obecnie nie rekomenduje się rutynowego stosowania środka odkażającego w domu, dlatego warto zapytać o zdanie lekarza lub położną. Najważniejsze jest utrzymanie zarówno pępka, jak i kikuta w czystości i suchości oraz dokładne wycieranie ewentualnych zawilgoceń.
Najbardziej problematycznym obszarem przy pielęgnacji noworodka jest zazwyczaj miejsce styku kikuta z pępkiem. Tam mogą gromadzić się niewielkie ilości wydzieliny, które należy regularnie usuwać. Rodzice często obawiają się dotykania, odchylania i przesuwania kikuta. Te obawy są jednak niesłuszne – o ile robimy to delikatnie, takie „manewry” są nawet wskazane – umożliwiają dokładniejsze czyszczenie, a także stała kontrolę nad procesem gojenia się pępka. Na styku kikuta z brzuszkiem najczęściej możemy dostrzec pierwsze oznaki rozwijającego się stanu zapalnego – gromadzącą się ropę i mocne zaczerwienienie. Przy pierwszych objawach warto podjąć szybką interwencję, by nie dopuścić do narastania problemu.
Jak pielęgnować pępek po odpadnięciu pępowiny
Pielęgnację pępka powinniśmy kontynuować nawet po odpadnięciu kikuta – to miejsce nadal się goi, dlatego ważne jest utrzymywanie go w czystości, by nie uległo nadkażeniu i jak najszybciej się zagoiło.
Brak kikuta oznacza, że czyszczenie i pielęgnacja pępka są znacznie prostsze. Możemy myć go przy okazji kąpieli noworodka, podobnie jak pozostałe części ciała albo przecierać gazikiem bądź wacikiem nasączonym wodą z mydłem. Nadal należy pamiętać o dokładnym osuszaniu i obserwować, czy nie pojawiają się żadne niepokojące objawy, np. mocniejsze zaczerwienienie lub ropna wydzielina.
Po około 1-2 tygodniach skóra na pępku powinna przybrać kolor zbliżony do tej na brzuszku. W tym czasie odpadają też ewentualne niewielkie strupki i możemy uznać, że pępek jest zupełnie zagojony. Od tej pory wystarczy myć go przy okazji kąpieli dziecka pamiętając, że w tym miejscu często gromadzą się zabrudzenia, szczególnie jeśli pępek jest wklęsły.
Ropa w pępku, kikut pępowiny krwawi - co robić?
Na skutek nieprawidłowej pielęgnacji pępka może dojść do zakażenia, rozwinięcia się stanu zapalnego lub niektórych chorób. Nie zawsze jednak wina leży po stronie rodziców – w niektórych przypadkach wystąpienie dolegliwości jest niezależne od ich starań o zachowanie prawidłowej higieny. Wszelkie nieprawidłowości należy konsultować z lekarzem.
Silne krwawienie z pępka może być jednym z objawów zaburzeń krzepnięcia krwi u noworodka i zawsze wymaga pilnej interwencji lekarskiej oraz wykonania szeregu badań laboratoryjnych.
Zapalenie pępka u noworodka - objawy i leczenie
Zapalenie pępkawystępuje na skutek zakażenia kikuta pępowiny. Pojawia się u niewielkiego odsetka noworodków, najczęściej u wcześniaków przebywających na oddziale neonatologicznym.
Do objawów zapalenia okołopępkowego zaliczamy:
pojawienie się ropnej, surowiczej lub krwistej wydzieliny w okolicy łączenia pępka i brzuszka noworodka
zaczerwienienie wokół pępka noworodka o średnicy powyżej 5 mm
obrzęk i bolesność skóry w okolicy pępka
zwiększoną ciepłotę ciała w pobliżu kikuta pępowiny
gorączkę, senność, brak apetytu.
W przypadku wystąpienia takich objawów konieczna jest jak najszybsza wizyta u lekarza, który postawi diagnozę i zaleci odpowiednie leczenie. W tym celu najczęściej stosuje się antybiotyki oraz leki miejscowe. W niektórych przypadkach zachodzi nawet konieczność hospitalizacji maluszka.
Zapalenia pępka nie wolno lekceważyć – nieleczone może doprowadzić nawet do sepsy i zagrożenia życia dziecka.
Ziarniniak pępka u noworodka - objawy i leczenie
Niekiedy pępek po odpadnięciu kikuta pępowiny nie goi się prawidłowo, a na jego dnie pojawia się różowy lub czerwony guzek, z którego sączy się przezroczysta lub żółtawa wydzielina. Guzek ten nazywamy ziarniniakiem pępka.
Jeśli zauważysz u swojego dziecka zmianę podobną do ziarniniaka, konieczna będzie konsultacja lekarska. Lekarz pierwszego kontaktu może skierować maluszka do poradni chirurgicznej. Specjalista oceni, czy dalsze leczenie jest konieczne i zaleci odpowiednie postępowanie.
Przeczytaj także:
Odparzenia pupy u dziecka – jak im zapobiegać?
Chusteczki nawilżane dla dzieci – podręczny sposób na świeżość!
Atopowe zapalenie skóry – objawy AZS u niemowlaka
Źródła:
1. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3956428
2. W. M. Borkowski, Opieka pielęgniarska nad noworodkiem, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2007.
3. J. Sarnecki, Porównanie stosowania środków antyseptycznych z suchą pielęgnacją pępka, https://www.standardy.pl/newsy/id/125
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/standard-organizacji-opieki-okoloporodowej-18753726
5. J. Szczapa, Jak pielęgnować pępek noworodka?, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pielegnacja/52307,jak-pielegnowac-pepek-noworodka
6. A. Kaszuba, M. Kuchciak-Brancewicz, Jak pielęgnować pępek u noworodka? https://forumpediatrow.pl/a4748/Jak-pielegnowac-pepek-u-noworodka-.html/
7. E. Kamińska, Pielęgnacja pępka noworodka – nowe zalecenia, http://evereth.home.pl/archiwum-pdf/BF/2010/1/1.pdf
8. M. Rzanny, M. Zalejska, Analiza różnych metod pielęgnacji, gojenia się i czasu oddzielania kikutów pępowinowych noworodków w aspekcie nowych rekomendacji wprowadzonych przez Nadzór Krajowy w Dziedzinie Neonatologii w 2010 roku, https://docplayer.pl/7408649-Malgorzata-rzanny-marta-zalejska.html
9. J. Gadzinowski, M. Szymankiewicz, E. Gulczyńska, Podstawy neonatologii, wyd. Oddział Wielkopolski Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej, Poznań, 2014.
10. J. Szczapa, Podstawy neonatologii, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008.
11. red. C. Łepecka-Klusek, Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii, wyd. Czelej sp. z o.o., Lublin 2003.