Żółtaczka fizjologiczna, tzw. żółtaczka noworodka jest stanem przejściowym i objawem adaptacji wątroby, przewodu pokarmowego i czerwonych krwinek dziecka do życia poza macicą mamy. Występuje ona u ok. 70% donoszonych noworodków i 80% wcześniaków. Pojawia się po 24 godzinach życia maluszka i ustępuje samoistnie w ciągu ok. 7 dni, a u wcześniaków po 14 dniach. Charakteryzuje się zażółceniem skóry, które występuje, gdy poziom bilirubiny osiągnie ok. 5-7 mg/dl.

O fizjologicznej żółtaczce mówimy w przypadku noworodków, które są w dobrym stanie, a w badaniach krwi nie występują inne odchylenia.

Przyczynami pojawienia się żółtaczki fizjologicznej u noworodka są:

• zwiększona produkcja bilirubiny, która jest wynikiem rozpadu hemu

• niedojrzałość enzymatyczna wątroby

• zmniejszona zdolność wątroby do wychwytu bilirubiny z krwi

• szybki rozpad czerwonych krwinek oraz ich nieefektywne namnażanie i różnicowanie

• zwiększone zwrotne wchłanianie bilirubiny w jelitach.

Najważniejszym objawem żółtaczki u noworodka jest żółty kolor skóry, występujący początkowo na główce, a następnie rozprzestrzeniający się na inne części ciała, aż do stóp. Zażółceniu mogą ulec też błony śluzowe i białka oczu. U dzieci o ciemniejszych kolorach skóry, żółty odcień pojawia się tylko na wewnętrznych częściach dłoni i stóp oraz na białkach oczu.

Kryteriami rozpoznania u noworodka żółtaczki fizjologicznej są:

• pojawienie się po 24 godzinach od urodzenia

• u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym: w 2.-3. dobie życia poziom bilirubiny to 6-8 mg/dl

• w kolejnych dniach: poziom bilirubiny nieprzekraczający 12 mg/dl, a u wcześniaków 15 mg/dl (u dzieci karmionych piersią może być on wyższy, do 17 mg/dl)

• poziom bilirubiny bezpośredniej nieprzekraczający 2 mg/dl

• dobowy wzrost stężenia bilirubiny nie większy niż 5 mg/dl

• ustąpienie bez leczenia w ciągu 7-10 dni po porodzie lub 14 dni u wcześniaków (u noworodków karmionych piersią żółtaczka fizjologiczna może utrzymywać się nieco dłużej).

Noworodki karmione piersią zazwyczaj mają wyższy poziom bilirubiny niż maluchy, którym podaje się mleko modyfikowane. U nawet 50% dzieci karmionych mlekiem mamy fizjologiczna żółtaczka jest bardziej nasilona i utrzymuje się dłużej, a poziom bilirubiny jest wyższy niż 17 mg/dl.

Wyróżniamy 2 rodzaje tej żółtaczki:

• wczesną, tzw. żółtaczkę związaną z karmieniem piersią – spowodowaną niedostateczną podażą kalorii, opóźnionym oddaniem smółki i późniejszym zasiedleniem jelit przez korzystne bakterie. Nieco mniejszą rolę odgrywają odwodnienie i zbyt duży spadek masy ciała dziecka. Rozpoczyna się w pierwszych dniach życia, a najwyższe stężania bilirubiny występują od 3. do 6. dnia od urodzenia

• późną, tzw. żółtaczkę pokarmu kobiecego – pojawia się po 7. dniu życia i trwa nawet 4-12 tygodni. Jej przyczyną są enzymy zawarte w mleku mamy: lipaza lipoproteinowa i betaglukuronidaza. Powodują one nasilone wchłanianie bilirubiny w jelitach i wątrobie (wychwyt zwrotny).

W przypadku postaci wczesnej, zalecanym postępowaniem jest częste i regularne karmienie noworodka piersią. Warto też zasięgnąć porady certyfikowanego doradcy laktacyjnego lub położnej – często przyczyną nienajadania się noworodka jest niepoprawne przystawienie go do piersi.

Dawniej standardem było zalecanie przerwy w karmieniu piersią trwającej od 12 do nawet 72 godzin i podawanie w tym czasie mleka modyfikowanego, roztworu glukozy lub pasteryzowanego pokarmu kobiecego. Obecnie, ze względu na ogromne korzyści płynące z karmienia mlekiem mamy, odchodzi się od takich praktyk. Zamiast tego rekomenduje się rodzicom utrzymanie wyłącznego karmienia noworodka piersią, a przy wysokich stężeniach bilirubiny wdraża się fototerapię, czyli naświetlanie lampami fluorescencyjnymi emitującymi światło niebieskie, a przy braku poprawy - częściową transfuzję krwi. O szczegółach leczenia i zastosowanych metodach każdorazowo decyduje lekarz biorąc pod uwagę stan zdrowia dziecka.

Prawidłowy poziom bilirubiny u noworodka z żółtaczką fizjologiczną powinien być następujący:

• poniżej 7 mg/dl w pierwszej dobie

• 6-8 mg/dl w 2.-3. dobie

• maksymalnie 12-17 mg/dl (w zależności od sposobu karmienia).

Normy bilirubiny u noworodka w zależności od rodzaju żółtaczki

*w przypadku karmienia mieszanką. U dzieci karmionych piersią 17 dl/mg, a u wcześniaków – 15 mg/dl.

Żółtaczka fizjologiczna jest stanem, który występuje u znaczącej większości noworodków i zazwyczaj nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, o ile wartości bilirubiny mieszczą się w przedstawionych wcześniej normach.

Przy nasilonej, przedłużającej się lub patologicznej żółtaczce konieczne może być wdrożenie odpowiedniego leczenia, zależnego od stanu dziecka i ewentualnych chorób towarzyszących. Takich typów żółtaczki nie wolno lekceważyć – nieleczona żółtaczka u noworodka grozi:

• uszkodzeniem neuronów

• encefalopatią

• trwałym upośledzeniem rozwoju psychoruchowego

• mózgowym porażeniem dziecięcym

• częściową głuchotą

• padaczką

• uszkodzeniem nerwów odpowiedzialnych za ruch oka.

Sposobami leczenia żółtaczki fizjologicznej u noworodka wdrażanymi w warunkach szpitalnych są:

• naświetlanie (zwykle jest leczeniem pierwszego wyboru)

• dokarmienie (w pierwszej kolejności mlekiem matki) i dożylne nawodnienie (przy odwodnieniu)

• wymienne przetoczenie krwi

• podanie immunoglobuliny IgG.

Podstawą leczenia, ale też zapobiegania żółtaczce fizjologicznej u noworodków karmionych mlekiem mamy jest zawsze odpowiednia podaż płynów i kalorii oraz regularne karmienia co 2-3 godziny. Z tego względu bardzo ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie karmienia piersią oraz umożliwienie mamie i dziecku kontaktu skóra do skóry. Pierwsze mleko mamy – siara jest bardzo skoncentrowane i występuje w niewielkich ilościach, dlatego maluszek powinien być przy piersi jak najczęściej.

W późniejszych dniach również należy zwracać uwagę na częste i prawidłowe przystawienie dziecka do piersi oraz reagować na wczesne oznaki głodu maluszka.

Przeczytaj także:

Nawał mleczny - czym jest, jakie są jego objawy, jak sobie z nim radzić?
Zastój pokarmu – jak zapobiegać i radzić sobie z zastojem mleka w piersiach?
Przechowywanie mleka matki - jak to zrobić prawidłowo?

1. K. Szczepańska, S. Marciniak, P. Gazy, H. Sławska, Żółtaczka związana z karmieniem piersią, yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.psjd-0af77c1e-0cca-4630-9db0-382ad7ee3f7a/c/175-179_Paediatrics___Family_Medicine_2.2017_Szczepanska.pdf
2. M. K. Borszewska-Kornacka, Pytania do specjalisty, podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/399/original/108-110.pdf
3. Wytyczne postępowania w żółtaczce u noworodków karmionych piersią urodzonych w 35 tygodniu ciąży lub później, abm.memberclicks.net/assets/DOCUMENTS/PROTOCOLS/22-jaundice-protocol-polish.pdf
4. I. Jankowska, J. Ryżko, Żółtaczka związana z karmieniem piersią, gastroenterologia-praktyczna.pl/a1609/Zoltaczka-zwiazana-z-karmieniem-piersia.html/
5. J. Gadzinowski, M. Szymankiewicz, E. Gulczyńska, Podstawy neonatologii, wyd. Oddział Wielkopolski Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej, Poznań, 2014.
6. J. Tołłoczko, Rekomendacje PTN dotyczące leczenia żółtaczek u noworodków w praktyce, cnol.kobiety.med.pl/wp-content/uploads/2021/06/Rekomendacje-PTN-dotyczace-lecznia-zoltaczek-u-noworodkow-w-praktyce.pdf
7. J. Szczapa, Podstawy neonatologii, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008.
8. red. M. Wawrzynowicz-Syczewska, Hepatologia rocznik 2012, www.pasl.pl/wp-content/uploads/2014/12/Hep-2012.pdf
9. I. Wojsyk-Banaszak, Żółtaczka noworodków, slideplayer.pl/slide/432423/
10. A. Wasiluk, A. Polewko, A. Ozimski, Współczesna diagnostyka i leczenie żółtaczek u noworodków i niemowląt, www.researchgate.net/publication/234024075_Wspolczesna_diagnostyka_i_leczenie_zoltaczek_u_noworodkow_i_niemowlat
11. M. Lachowska, A. Szafrańska, D. Lisowska-Mikołajków, Żółtaczki okresu noworodkowego, ppm.edu.pl/docstore/download/UMW9181414e2737486b8d1c81bfe4b5807f/%C5%BB%C3%B3%C5%82taczka+okresu+noworodkowego+Monika+Lachowska+-+wcag.pdf