11. tydzień ciąży – zarodek staje się płodem

11. tydzień ciąży to ważny moment dla dziecka – od teraz nie jest już zarodkiem, lecz płodem! Zakończyła się newralgiczna faza rozwoju organów wewnętrznych, które po 11. tc dojrzewają i przygotowują się do pełnienia swoich funkcji po terminie porodu. Maluszek coraz szybciej rośnie, a wraz z nim zaczyna się powiększać Twój brzuch w 11. tygodniu ciąży. Sprawdź, co obecnie robi zamieszkujący go dzidziuś i poznaj zmiany, jakimi zaskoczy Cię Twoje ciało w tym tygodniu.

W 11. tygodniu ciąży następuje dalsze usprawnianie pracy narządów wewnętrznych. Narządy płciowe są wstępnie ukształtowane i będą kontynuować swój rozwój w ciągu następnych kilku tygodni. Jednak minie jeszcze trochę czasu, zanim lekarz podczas USG będzie mógł stwierdzić, czy spodziewasz się chłopca, czy dziewczynki.

Jeśli w Twoim brzuchu w 11. tygodniu ciąży rozwija się mały chłopiec, to jego organizm niedawno rozpoczął produkcję testosteronu. Hormon ten będzie wspierał kształtowanie się jąder i otaczających je struktur. Jajowody i macica u malutkich dziewczynek powstaną dopiero za kilka tygodni pod wpływem estrogenów pochodzących od matki.

Dla Twojego dziecka rozpoczyna się teraz najbardziej intensywna faza wzrostu. Przyrost długości jest tak szybki, że w ciągu najbliższych trzech tygodni maluszek prawie podwoi swoje rozmiary. W 11. tygodniu ciąży zmienia się również kształt ciała dziecka, upodabniając się do ciała noworodka. Uszy, które wcześniej znajdowały się dość wysoko na głowie, teraz przesuwają się na jej środek – w to samo miejsce, w którym znajdują się u dorosłych. Palce u rąk i nóg dziecka nie są już połączone błonami. Teraz dzidziuś może swobodnie bawić się paluszkami, a także wkładać kciuk do buzi.

W wyniku podziału i tworzenia się nowych, wyspecjalizowanych komórek, w 11. tygodniu ciąży powstają różne warstwy skóry, która coraz bardziej się pogrubia. W rezultacie skóra jest teraz mniej przezroczysta. W drugiej warstwie skóry, czyli w skórze właściwej, rozwijają się cebulki włosowe, z których około 13. tygodnia ciąży zaczną wyrastać drobne, cienkie włoski, tzw. lanugo lub włosy meszkowe. Ten delikatny puch chroni wrażliwą skórę dziecka i prawie całkowicie ją pokrywa. Każda cebulka włosa ma gruczoł łojowy. W gruczołach tych będzie produkowana tłusta, nieprzepuszczająca wody substancja – maź płodowa. Włosy meszkowe sprawiają, że maź płodowa lepiej przylega do ciała. Połączenie włosów lanugo i mazi płodowej jest ważne, ponieważ zapobiega rozmiękaniu delikatnej skóry dziecka w płynie owodniowym. Zapewnia również dobrą izolację termiczną, ochronę przed wibracjami, dźwiękiem i ciśnieniem. Pod koniec ciąży dziecko ponownie straci te włosy, a ich miejsce w niektórych częściach ciała zajmą ciemniejsze i mocniejsze włoski, z którymi maluszek przyjdzie na świat.

Wraz z początkiem 11. tygodnia ciąży, Twoje dziecko zalicza ogromny awans. Od tej pory nie jest już zarodkiem, lecz płodem. Takie rozróżnienie jest stosowane głównie przez lekarzy – rodzice na początkowych etapach ciąży zwykle używają obu tych pojęć zamiennie, a najczęściej mówią nie o płodzie, lecz o dziecku, maluszku lub fasolce.

Ten kolejny ważny etap rozwoju zaczyna się w momencie, kiedy maluszek osiąga 33 mm długości. Wtedy też proces powstawania wszystkich ważnych organów wewnętrznych (organogeneza) jest już ukończony, a narządy te będą stopniowo dojrzewać, aż do dnia porodu. Okres płodowy charakteryzuje się również rozpoczęciem wytwarzania krwi przez wątrobę oraz powstaniem charakterystycznych punktów kostnienia w czaszce oraz w kończynach dziecka.

W 11. tygodniu ciąży czujesz się znacznie lepiej, prawda? Mdłości powinny już minąć. Ryzyko poronienia znacząco się zmniejszyło, co sprawia, że czujesz się o wiele spokojniejsza. Teraz pewnie zastanawiasz się, kiedy i jak przekazać rodzinie i przyjaciołom radosną nowinę – jeśli jeszcze tego nie zrobiłaś. Ciąża u pierwiastek, czyli mam spodziewających się swojego pierwszego dziecka, może nie być jeszcze widoczna pod luźnym ubraniem. Jeśli jednak masz już jedno lub więcej dzieci, to brzuch w 11. tygodniu ciąży może się już wyraźnie zarysowywać.

Nie czekaj. Zadbaj o swoją skórę na brzuchu i zapobiegaj rozstępom w ciąży

W każdym razie przytyłaś już trochę i Twój organizm zaczyna gromadzić zapasy tłuszczu. Ale nie martw się, przy odrobinie ćwiczeń i zdrowej diecie nadwyżka tkanki tłuszczowej zniknie ponownie po ciąży. Karmienie piersią także pomaga „wrócić do formy”, ponieważ wymaga dużego nakładu energii, w związku z czym wykorzystywane są własne rezerwy tłuszczu, co powoduje ich ponowne zmniejszenie.

Wzrost wagi oraz zwiększenie się ilości tkanki tłuszczowej w ciąży jest nie tylko zupełnie normalne, ale też konieczne do prawidłowego rozwoju dziecka. Niedowaga w tym okresie prowadzi do niedożywienia organizmu mamy, który staje się nadmiernie osłabiony. Jest ona też groźna dla maluszka i może skutkować wewnątrzmacicznym zahamowaniem jego wzrostu lub problemami zdrowotnymi już po porodzie. Podobnie ryzykowna jest nadmierna masa ciała mamy w ciąży. Grozi ona rozwinięciem się cukrzycy ciążowej, przedłużającym się i trudniejszym porodem, a także zbyt dużą wagą urodzeniową dziecka, która z kolei zwiększa ryzyko dystocji barkowej, urazów okołoporodowych oraz konieczności ukończenia porodu przez cesarskie cięcie.

Sprawdź także: Prawidłowa waga w ciąży – ile powinnam przytyć w ciąży?

W 11. tygodniu ciąży temat odżywiania nabiera większego znaczenia, ponieważ Ty i Twoje dziecko potrzebujecie większych ilości witamin, minerałów i mikroelementów. Twój lekarz i położna powinni udzielić Ci porad w tym zakresie oraz przyjrzeć się Twojej aktualnej diecie.

Podstawę i fundament, a tym samym pierwszy poziom piramidy żywieniowej dla kobiet w ciąży stanowią napoje. Idealne napoje to woda, niesłodzona herbata owocowa lub ziołowa (z ziół dozwolonych w ciąży) oraz świeżo wyciskane soki owocowe i soki warzywne bez cukru.

Kolejnym, drugim etapem są węglowodany. Należą do nich ziemniaki, chleb i produkty zbożowe, a także ryż i makaron. Najlepiej, by produkty te były z pełnego ziarna i nieoczyszczonej mąki. Każdego dnia w I trymestrze należy spożywać 8 porcji węglowodanów, a w II i III trymestrze - 9. Dla niektórych osób może to być zbyt wiele. Ale musli rano, ziemniaki lub makaron na obiad i chleb wieczorem to dobry start. Ostatecznie to Ty decydujesz, co jest dla Ciebie dobre.

Trzecim poziomem piramidy dla Twojego dobrego samopoczucia i zdrowego rozwoju Twojego dziecka powinny być owoce i warzywa, zwłaszcza strączkowe i liściaste, bogate w kwas foliowy. W I trymestrze należy spożywać ich po 300 g dziennie, a w II i III – po 400, czyli łącznie 800 g warzyw i owoców. Nie przejmuj się, jeśli nie możesz jeść tylu porcji każdego dnia. Dla niektórych jest to po prostu zbyt wiele. Staraj się dodawać owoce i warzywa do każdego posiłku – smoothie, soki owocowe i warzywne również się liczą.

Czwarty poziom piramidy żywieniowej dla kobiet w ciąży obejmuje mleko i produkty mleczne. Do trzeciego miesiąca ciąży należy spożywać trzy porcje nabiału dziennie. Od czwartego miesiąca organizm potrzebuje więcej wapnia, dlatego zaleca się spożywanie czterech porcji. Wszystkie produkty mleczne powinny być przygotowane z pasteryzowanego mleka.

Poziom piąty piramidy żywieniowej wskazuje pokarmy, które należy spożywać tylko w niewielkich ilościach. Należą do nich mięso, wędliny i ryby jako źródła białka, ale też żelaza. Mięso powinno mieć jak najmniejszą zawartość tłuszczu i być spożywane razem z produktami zawierającymi witaminę C. Mięsa nigdy nie należy jeść na surowo, lecz podać je pełnej obróbce cieplnej, aby nie zawierało chorobotwórczych bakterii. Ryby morskie, ze względu na zawartość metali ciężkich należy jeść do dwóch razy w tygodniu.

Na szóstym poziomie znajdują się tłuszcze, takie jak masło i oleje. Należy spożywać więcej olejów roślinnych niż masła. Zalecana ilość tłuszczów to jedna do dwóch łyżek stołowych dziennie. Można je wykorzystać do kolorowej sałatki lub do przygotowania potraw na patelni.

Na siódmym, najwyższym poziomie piramidy, który stanowi jej wierzchołek, znajdują się substancje pobudzające, takie jak słodycze czy słone przekąski, które można spożywać tylko sporadycznie.

Ból piersi w ciąży bywa jednym z pierwszych objawów po zapłodnieniu i niekiedy, ze zmiennym nasileniem, utrzymuje się aż do porodu. Na zanik bólu w piersiach w ciąży możesz liczyć najwcześniej około 3.-4. miesiąca, kiedy ustępują też inne ciążowe dolegliwości. Najczęściej jednak ból i dyskomfort zupełnie nie mija, lecz staje się bardziej znośny.

Od kiedy zauważyłaś ból sutków w ciąży, zapewne zastanawiasz się, co mogłoby przynieść Ci ulgę. Przyszłe mamy cenią sobie chłodne lub ciepłe okłady – wypróbuj oba rodzaje i sprawdź, które z nich lepiej na Ciebie działają. W aptekach dostępne są specjalne żelowe kompresy na piersi, które można podgrzać lub schłodzić. Przydadzą Ci się one też po porodzie, w trakcie nawału mlecznego lub zastojów.

Nie bez znaczenia jest też noszenie odpowiednio dobranego stanika, który pozwala zniwelować kłucie w piersiach w ciąży oraz bolesne uczucie podskakiwania i opadania biustu przy każdym kroku. Wybieraj biustonosze z miękką podszewką, która dodatkowo ograniczy ból sutków w ciąży pojawiający się za każdym razem przy ocieraniu nimi o materiał koszulki.

• Ból pleców i brzucha w 11. tygodniu ciąży

Ostatnie tygodnie ciąży mogą być wyczerpujące, dlatego już teraz powinnaś zbierać siły i dbać o swoją kondycję oraz dobre samopoczucie. Na obecnym etapie możesz odczuwać lekkie ciągnięcie w podbrzuszu, które jest spowodowane powiększaniem się macicy oraz zauważyć ból pleców pojawiający przy zmianie pozycji lub wykonywaniu niektórych ruchów. Wszystko to dlatego, że Twoje ścięgna stały się teraz luźniejsze i bardziej elastyczne, dzięki czemu mogą utrzymać rosnący ciężar brzuszka. Ta elastyczność ma też swoje wady – zwiększony zakres ruchów, zmiana środka ciężkości oraz sił działających na Twoje ciało sprawiają, że mięśnie stają się napięte i przeciążone, co często skutkuje bólem.

Sprawdź także: Ból pleców w ciąży – jakie są przyczyny i jak uśmierzyć ból kręgosłupa?

Lekkie ćwiczenia skutecznie pomagają ciału wykonywać jego pracę, wzmacniając je i zapobiegając bolesnym napięciom. Możesz wykonywać je na własną rękę, np. w oparciu o filmy instruktażowe lub poprosić fizjoterapeutę o pomoc w rozluźnieniu mięśni i doborze zestawu ćwiczeń, które pomogą radzić sobie z dolegliwościami, a dodatkowo wzmocnią Twoje ciało przed porodem.

Narodziny dziecka będą bardzo dużym wyzwaniem dla Twojego organizmu – wymagają siły, wytrzymałości i wytrwałości. Dlatego właśnie aktywność fizyczna jest ważna także w czasie ciąży! Jeśli do tej pory uprawiałaś jakieś sporty – kontynuuj!^* Jeżeli nie, pomyśl o podjęciu jakiejś aktywności. Idź na spacer, pływaj, ćwicz gimnastykę, jogę lub fitness.

Sprawdź, jakie ćwiczenia możesz wykonywać w poszczególnych trymestrach.

^*Należy skonsultować się z ginekologiem lub położną w zależności od rodzaju sportu oraz od tego, czy uprawiasz sport wyczynowo.

• Ból piersi w ciąży

Napięcie i ból piersi, a także wrażliwość sutków będą Ci towarzyszyć przez kilka następnych tygodni. W środkowych miesiącach ciąży dolegliwości te nieco ustępują, ponieważ gruczoły sutkowe są już w dużej mierze przygotowane do laktacji, a od 16. tygodnia ciąży zaczynają produkować niezwykle cenne pierwsze mleko – siarę. Piersi będą wtedy gotowe do pełnienia funkcji żywienia dziecka po porodzie. Nie oznacza to, że ich rozmiar się nie zmieni. Wręcz przeciwnie, u większości kobiet biust systematycznie rośnie przez całą ciążę, a po porodzie jeszcze bardziej się powiększa za sprawą sporej produkcji mleka.

• Należy pić 2-2,5 litra płynów dziennie – dobrą praktyką jest wypijanie jednej szklanki na każdą godzinę, w której nie śpisz. Naprzemiennie stosuj różne zdrowe napoje gaszące pragnienie. Spróbuj też różnych herbat bez cukru.

Więcej na ten temat odpowiedniego nawodnienia w ciąży dowiesz się tutaj.

• Kup książkę kucharską dla kobiet w ciąży – dzięki niej poznasz kreatywne i zbilansowane przepisy na smaczne dania oraz wskazówki dotyczące zdrowego gotowania.

• Zaopatrz się w świeże owoce i warzywa na lokalnym targu lub bezpośrednio w zaufanym gospodarstwie rolnym.

• Porozmawiaj ze swoim lekarzem o konieczności wykonania USG genetycznego w I trymestrze oraz ewentualnie testu PAPP-A (test podwójny) i umów się na konkretny termin badania.

• Pomyśl o tym, kiedy przekażesz swoim bliskim radosną wiadomość o ciąży.

Alergie pokarmowe

Jeśli cierpisz na alergie pokarmowe, powinnaś zapytać swojego lekarza lub położną, czym możesz zastąpić pokarmy, których nie tolerujesz. Jeśli nie będziesz ich spożywać, możesz nabawić się niedoborów ważnych składników odżywczych oraz witamin. Istnieją wartościowe zamienniki prawie wszystkich produktów spożywczych. W razie potrzeby lekarz może również skierować pacjentkę do poradni żywieniowej na konsultację do dietetyka.

USG w 11. tygodniu ciąży – czego mogę się spodziewać w trakcie badania?

Badanie USG w 11. tygodniu ciąży przeprowadza wyłącznie lekarz przy użyciu sondy przezpochwowej. Zostaniesz poproszona o ułożenie się na plecach na leżance i podłożenie zaciśniętych pięści pod pośladki. Jeśli nie ukończyłaś jeszcze 11. tc (przed 11+0), będzie to prawdopodobnie krótkie, rutynowe sprawdzenie wielkości dziecka, jego tętna oraz otaczających je struktur i błon płodowych. Na monitorze zobaczysz swojego maluszka, bicie jego serca, a może nawet pierwsze, nieśmiałe ruchy.

Po ukończonym 11. tc można już wykonać badanie USG I trymestru, zwane USG genetycznym. Przebiega ono w taki sam sposób, lecz jest dłuższe – trwa ok. 15-20 minut, a lekarz wykonuje znacznie więcej pomiarów niż podczas rutynowych badań.

Sprawdź, jak wygląda USG I trymestru, czyli pierwsze obowiązkowe badanie w ciąży

• 11. tydzień ciąży – który to miesiąc?

11. tydzień ciąży to przedostatni tydzień trzeciego miesiąca ciąży i niemal końcówka pierwszego trymestru. W tym momencie można powiedzieć, że poczęcie nastąpiło dziewięć tygodni temu, co również wskazuje na wiek płodu. Pierwszy trymestr obejmuje pierwsze trzy miesiące ciąży i jest to wczesny etap ciąży oraz rozwoju nienarodzonego dziecka. Okres ten jest najbardziej ekscytujący i jednocześnie wrażliwy, zarówno dla kobiety ciężarnej, jak i dla płodu – wiąże się ze sporym ryzykiem poronienia, a także wystąpienia licznych nieprawidłowości i wad. Od 11. tc można już jednak odetchnąć z ulgą, gdyż najważniejsze narządy maluszka są wykształcone, a niebezpieczeństwo powstania poważnych nieprawidłowości znacznie spada.

• Co się dzieje w 11. tygodniu ciąży?

Stopniowo kobieta w ciąży zaczyna zdawać sobie sprawę, że ciąża i związane z nią zmiany są prawdziwym wysiłkiem i ogromnym wyzwaniem dla jej organizmu. Ciało przygotowuje się na nadchodzące miesiące zmuszając przyszłą mamę do odpoczynku i zwolnienia tempa. Z tego względu może wystąpić zmęczenie, które utrudnia wykonywanie codziennych czynności. Rosnąca ilość krwi, zmieniające się krążenie oraz inne dolegliwości ciążowe mogą też prowadzić do chwilowych spadków ciśnienia. Zwykle powoduje to nagłe, ale przejściowe ogólne osłabienie, zawroty głowy, a nawet omdlenia.

Około 11. tygodnia ciąży ciało przyszłej mamy zaczyna się zaokrąglać. Już wcześniej może pojawić się wilczy głód, a piersi staną się napięte, ponieważ gruczoły sutkowe są aktywowane przez hormony i stopniowo przystosowują się do karmienia noworodka piersią. Aby jak najlepiej wspierać organizm, a jednocześnie nie zyskać zbyt wielu nadmiarowych kilogramów, powinnaś teraz szczególnie skupić się na odpowiednim odżywianiu.

• Czy brzuch w 11. tygodniu ciąży jest już widoczny?

Brzuch w 11. tygodniu ciąży jest bardzo mały, ale na ogół kobieta spodziewająca się dziecka stopniowo traci szczupłą sylwetkę. Już w trzecim miesiącu ciąży, tj. od 9. tygodnia, ciało kobiety ciężarnej zaczyna się zaokrąglać i odkładać dodatkową tkankę tłuszczową. Ze względu na gromadzenie w komórkach tłuszczowych zapasów, które mają zapewnić zdrowy rozwój dziecka w wyjątkowych okolicznościach, tzn. w przypadku słabego zaopatrzenia matki w składniki odżywcze, zaokrągleniu ulegają części ciała takie jak brzuch, biodra i uda. Z powodu szybkiego rozwoju gruczołów mlekowych, zwiększy się również obwód piersi, więc i rozmiar miseczki biustonosza może ulec zmianie.

• Jak wygląda płód w 11. tygodniu ciąży?

Twój mały „lokator” osiągnął rozmiar około 4 centymetrów i wagę 8 gramów, więc jest mniej więcej wielkości małego owocu cytrusowego. Wymiary te umożliwiają nienarodzonemu dziecku swobodne poruszanie się w macicy, z czego maluch ochoczo korzysta. W ten sposób reaguje na bodźce zewnętrzne, odkrywa swoje ciało i możliwości.

Teraz zaczyna się formować skóra dziecka, która w sumie składa się z trzech warstw. Rosną na niej drobne włoski, które chronią ją przed działaniem płynu owodniowego. W miarę jak tworzą się trzy warstwy skóry, nie jest ona już tak przezroczysta i stopniowo zaczyna nabierać intensywnie różowego koloru. Nadal jednak można przez nią zobaczyć sieć naczyń krwionośnych oraz narządy wewnętrzne maluszka. Zmieni się to dopiero w ostatnich miesiącach ciąży, kiedy dziecko zacznie szybko przybierać na wadze i gromadzić podskórną tkankę tłuszczową.

Informacje o autorce:

Juliane Jacke-Gerlitz jest dyplomowaną pielęgniarką. Od ponad dziesięciu lat zajmuje się poradnictwem w zakresie macierzyństwa i karmienia piersią. Obecnie pracuje jako autorka tekstów medycznych i psycholog. Juliane Jacke-Gerlitz jest mężatką od 22 lat, matką ośmiorga dzieci i mieszka z rodziną w Halle w Niemczech.