Pierwszy trymestr ciąży to czas wielkiej radości przyszłych rodziców, którzy z utęsknieniem czekali na pozytywny wynik testu ciążowego i wystąpienie pierwszych objawów ciąży. Jednak wczesna ciąża bywa też okresem, kiedy u kobiety pojawiają się różne wątpliwości i pytania. Kiedy iść do lekarza i jakie badania wykonać? Co jeść, a czego unikać w ciąży? Czy można uprawiać sport i wyjechać na wakacje?

Pierwszy trymestr ciąży dla większości kobiet wiąże się z wieloma niepewnościami. Pojawiają się uciążliwe objawy, takie jak tkliwość piersi, mdłości, zmęczenie i częste oddawanie moczu. W tym czasie ciało pracuje na pełnych obrotach: embrion, który początkowo składa się z kilku komórek, w ciągu 12 tygodni staje się płodem mierzącym 7-8 centymetrów. We wczesnym stadium płód przypomina już maleńką istotę ludzką. Sprawdź, czego możesz się spodziewać w pierwszym trymestrze ciąży.

Już na początku ciąży przekonasz się, że dokładny czas jej trwania liczymy w tygodniach. Zaczniesz się pewnie zastanawiać, ile tygodni trwa 1 trymestr ciąży oraz cała ciąża. To dość proste – ciąża trwa około 40 tygodni, liczonych od pierwszego dnia ostatniej miesiączki aż do narodzin dziecka. Lekarze dzielą czas trwania ciąży na trzy etapy, które nazywane są trymestrami. Wczesną ciążę określamy jako pierwszy trymestr.

Ile trwa pierwszy trymestr ciąży? Pierwszy trymestr trwa dokładnie 12 tygodni. W tym czasie zapłodnione jajeczko staje się najpierw embrionem, by do 13. tygodnia rozwinąć się w płód mający wszystkie ważne dla życia organy. Jego głowa, ręce i nogi również są uformowane.

Z matematycznego punktu widzenia za początek ciąży uważa się pierwszy dzień ostatniej miesiączki. Lekarze obliczają wiek ciąży za pomocą tej metody, ponieważ dokładny moment zapłodnienia zwykle jest po prostu niemożliwy do ustalenia. Oznacza to, że implantacja zapłodnionej komórki jajowej następuje w czwartym tygodniu ciąży. Jeśli nie masz miesiączki i uzyskałaś pozytywny wynik testu ciążowego, prawdopodobnie jesteś już w co najmniej piątym lub szóstym tygodniu ciąży.

Zapłodnienie to połączenie się dwóch komórek: męskiego plemnika i kobiecego jajeczka. Podczas owulacji jajeczko jest uwalniane do jajowodu, gdzie dochodzi do zapłodnienia. Informacja, ile trwa zapłodnienie może być zaskakująca – ten skomplikowany proces zajmuje 24 do 48 godzin.

Kiedy dochodzi do zapłodnienia? Moment, kiedy dochodzi do zapłodnienia trudno ustalić – teorie mówiące o tym, po jakim czasie i ile dni po stosunku dochodzi do zapłodnienia wskazują na okres 3 do 5 dni. Niektóre kobiety są zdania, że występujące u nich kłucie jajnika oznacza zapłodnienie. Ten objaw nie jest jednak 100% dowodem na poczęcie i równie dobrze może wskazywać początek owulacji.

W ciągu pierwszych 12 tygodni ciąży dziecko rozwija się bardzo szybko. Zapłodnione jajeczko w ciągu zaledwie kilku tygodni zamienia się w płód, który ma już wszystkie niezbędne organy i musi jedynie dojrzeć. Ze względu na ten szybki rozwój wczesna ciąża jest jednak również newralgicznym okresem. W tym czasie ryzyko poronienia jest największe. Dostarczanie płodowi składników odżywczych jest kluczowe dla rozwoju mózgu i układu nerwowego, dlatego też eksperci medyczni zalecają kobietom w ciąży przyjmowanie kwasu foliowego.

2-3. tydzień ciąży: Komórka jajowa dojrzewa i zostaje uwolniona z jajnika. W 3. tygodniu ciąży następuje zapłodnienie, po którym komórki zygoty intensywnie dzielą się i wędrują jajowodem do macicy.

4–5. tydzień ciąży: zapłodnione jajeczko staje się zarodkiem i zagnieżdża się w wyściółce macicy. Rozpoczyna się organogeneza, czyli tworzenie się narządów wewnętrznych. Wzrost i rozwój zarodka przebiegają bardzo intensywnie - pod koniec 5. tygodnia ciąży mierzy on już 11-14 mm.

6–8. tydzień ciąży: wszystkie niezbędne organy są uformowane i zaczynają pracować – nerki, płuca, wątroba. Powiększa się głowa zarodka (w 6. tygodniu ciąży zarodek ma już wyraźnie dużą głowę), około 7. tygodnia ciąży nerki podejmują pracę, a wargi, nos, powieki i nóżki dziecka powoli nabierają kształtu. Jeśli zajdzie konieczność wykonania USG w 6. tygodniu ciąży potwierdzającego prawidłowy rozwój zarodka i zagnieżdżenie się w macicy, zobaczysz na nim maleństwo mierzące ok. 5 mm. Serce zaczyna bić w 6-7. tygodniu ciąży (ok. 22 dni od zapłodnienia).

Podczas pierwszego rutynowego badania USG, które zwykle jest wykonywane około 8-10. tygodnia ciąży, można nawet zobaczyć i usłyszeć bicie serca płodu. W tym czasie nie tylko serce, ale i pozostałe ważne organy są już wykształcone, jednak podczas USG w 10. tygodniu ciąży lekarz nie będzie ich jeszcze szczegółowo oceniał – na to przyjdzie czas za kilka tygodni. Tworzy się również cewa nerwowa – prekursor rdzenia kręgowego i mózgu.

9–13. tydzień ciąży: to czas, kiedy zarodek staje się płodem – ma to miejsce od 8. tygodnia po zapłodnieniu, czyli ok. 10. tygodnia ciąży. Rozwój płodu wkracza w nową fazę – dziecko ma już wykształcone stawy, zaczyna więc używać rąk i nóg, dzięki czemu może delikatnie poruszać się w macicy. Płód jest co prawda jeszcze tak mały, że nie jesteś jeszcze w stanie tego odczuć, ale podczas USG w 9. tygodniu ciąży możesz zobaczyć, jak Twoje dziecko wykonuje „ćwiczenia gimnastyczne”.

Ruchy płodu są ważne, ponieważ w tym czasie rozwija się mózg i układ nerwowy oraz tworzą się odpowiednie połączenia nerwowe z mięśniami. Płód wykształca również swój własny krwiobieg – jeśli wykonasz USG w 9. tygodniu ciąży, zobaczysz na nim szybko bijące serduszko, które sprawnie pompuje krew do poszczególnych narządów. Łożysko jest również w pełni ukształtowane i może sprawnie dostarczać tlen i składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu.

Dziecko podwaja swoją wielkość – wielkość zarodka w 10. tygodniu ciąży to ok. 3,8 cm. Na twarzy dziecka widoczne są usta, nozdrza i gałki oczne.

Pod koniec 13. tygodnia: trwa szybki rozwój płodu – powstają struny głosowe, a jelita przemieszczają się do brzuszka. Płód waży około 20 gramów i ma długość 6–7 centymetrów, licząc od czubka głowy do kości ogonowej (CRL). W kalendarzu ciąży HiPP możesz zobaczyć, że jest to mniej więcej wielkość kurzego jajka lub kiwi. Od tego momentu dziecko zaczyna systematycznie przybierać na wadze. Pod koniec pierwszego trymestru organy Twojego dziecka, zwłaszcza wątroba, nerki i serce, pracują na pełnych obrotach.

Wiele kobiet uważa pierwszy trymestr za szczególnie stresujący. Nie jest to zaskakujące: liczne objawy stają się zauważalne i mogą utrudniać ciężarnej codzienne funkcjonowanie. Najczęstsze objawy wczesnej ciąży to:

• obrzmiałe piersi

• brak miesiączki

• problemy z krążeniem

• nudności i wymioty

• częste oddawanie moczu

• zmęczenie i senność

• skurcze brzucha.

W większości przypadków kobieta orientuje się, że jest w ciąży, gdy ustaje miesiączka. Jeśli jesteś szczególnie uważna, zauważysz zmiany fizyczne na kilka dni przed terminem spodziewanej miesiączki: na przykład Twoje piersi mogą stać się napięte, a otoczki sutkowe pociemnieć.

Jednym z objawów wczesnej ciąży, który często wywołuje niepewność przyszłej mamy, jest uczucie ciągnięcia w podbrzuszu. Niektóre kobiety sądzą, że to nieprzyjemne doznanie jest oznaką zbliżającej się miesiączki. Często jednak lekki ból nie jest powodem do zmartwień. Szczególnie we wczesnej ciąży zaczynają się rozciągać tzw. więzadła maciczne, które utrzymują macicę w miednicy. Wskutek zwiększonego przepływu krwi do tego organu, a także jego powiększania się, może pojawić się wspomniane uczucie ciągnięcia brzucha. Do lekarza należy udać się tylko wtedy, gdy ból trwa dłużej i staje się coraz silniejszy.

Niektóre objawy ciąży są szczególnie nieprzyjemne. Wiele kobiet podczas pierwszych 12 tygodni ciąży skarży się na silne mdłości, a nawet wymioty. Dyskomfort częściej pojawia się rano, ale może również powrócić wieczorem. Możesz być bardzo wrażliwa na zapachy. Wszyscy znamy frazes o lodach czekoladowych z ogórkami – dziwne zachcianki i nienasycony apetyt mogą być również objawami wczesnej ciąży.

Ponadto kobiety w ciąży zgłaszają zmęczenie i ogólne uczucie osłabienia. Sporadycznie występują problemy z krążeniem. Wiele ciężarnych w pierwszym trymestrze śpi więcej niż zazwyczaj.

Zmiany hormonalne mogą też wpływać na żołądek i jelita. Kobiety w ciąży często skarżą się na zaparcia lub wzdęcia, które utrudniają im życie. Wszystkie te zmiany są wywoływane przez hormon ciążowy beta-HCG, czyli ludzką gonadotropinę kosmówkową.

W pierwszym trymestrze większość ciężarnych prawie nie zauważa przyrostu wagi. Sam brzuch rośnie tylko nieznacznie lub wręcz wcale. Aż do 13. tygodnia ciąży macica nie jest jeszcze na tyle duża, by powodować widoczne zwiększenie obwodu brzucha. Płód również jest małych rozmiarów. Dlatego też jest całkowicie normalne, że w pierwszym trymestrze kobiety nie zauważają, że są w ciąży.

Początek ciąży może wiązać się nie tylko z radością, ale niekiedy też ze smutkiem. W pierwszym trymestrze ciąży ryzyko poronienia jest największe – dzieje się tak w przypadku aż 15% rozpoznanych ciąż, choć te dane mogą być mocno niedoszacowane.

Przyczynami poronienia w 1 trymestrze najczęściej są:

• nieprawidłowości i choroby genetyczne dziecka

• niewydolność ciałka żółtego

• niedobór progesteronu

• nadmiar androgenów

• czynniki anatomiczne (endometrioza, mięśniaki, zrosty, niewydolność szyjki i wady wrodzone macicy)

• problemy immunologiczne kobiety

• poważne infekcje

• silny stres, alkohol, papierosy.

Do objawów poronienia w 1 trymestrze zaliczamy silny ból w dole brzucha, skurcze macicy, krwawienie z dróg rodnych. Poronienie w I trymestrze potwierdza lekarz w badaniu USG.

Istotne jest, aby w czasie ciąży spożywać wystarczającą ilość witamin, minerałów i mikroelementów – a jest to szczególnie ważne, jeśli przyszła mama doświadcza silnych mdłości. Zdrowa, zrównoważona dieta to podstawa.

Dieta w pierwszym trymestrze ciąży powinna bazować na zdrowej i nieprzetworzonej żywności. Warto ograniczyć tłuste i smażone dania, fast foody oraz słodycze, a w ich miejsce wprowadzić bogate w wartościowe składniki odżywcze owoce, warzywa, orzechy i pestki. Szczególnie pożądane są te zawierające witaminę C oraz naturalny kwas foliowy. Ciężarna może spożywać nawet 7-8 niewielkich posiłków, jednak warto dostosować tę ilość, a także całą dietę w pierwszym trymestrze do ewentualnych dolegliwości.

Istotna jest nie tylko dobrze zbilansowana dieta przyszłej mamy - ważną rolę odgrywają też witaminy przyjmowane w pierwszym trymestrze ciąży. Eksperci rekomendują wprowadzenie w tym okresie u wszystkich kobiet suplementacji kwasem foliowym, jodem, witaminą D oraz DHA. Dawki, rodzaj stosowanego preparatu oraz ewentualną suplementację dodatkowych substancji należy zawsze skonsultować z lekarzem.

Zobacz także:

Dieta w ciąży bogata w płyny – zadbaj o odpowiednie nawodnienie swojego organizmu

Poniżej znajdziesz przykładowy dzienny jadłospis dla kobiet w I trymestrze ciąży.

Śniadanie

• kanapki z 3 kromek ciemnego pieczywa z masłem lub margaryną, dobrej jakości chudą wędliną oraz twarogiem półtłustym

• warzywa: kilka liści sałaty, pół pomidora lub ogórka

• szklanka soku warzywnego lub owocowo-warzywnego (np. marchew-pomarańcza).

II śniadanie

• 3 łyżki płatków zbożowych (owsianych, orkiszowych) z kubeczkiem jogurtu naturalnego i sezonowymi owocami (maliny, borówki).

Obiad

• krem z pomidorów z razowymi grzankami i natką pietruszki

• leczo z cieciorką i kasza gryczana

• surówka z warzyw, np. papryki, pomidora i sałaty posypana natką pietruszki i polana oliwą lub olejem rzepakowym.

Podwieczorek

• sałatka owocowa (np. z jabłka, gruszki, pomarańczy, kiwi) z rodzynkami i jogurtem naturalnym

• garść orzechów włoskich lub nerkowca.

Kolacja

• kolorowa sałatka z grillowanym łososiem, miksem sałat, pomidorem, ogórkiem, papryką i cebulą polana sosem z oliwy, pieprzu, bazylii i ząbka czosnku

• 2 niewielkie kromki ciemnego pieczywa z masłem lub margaryną.

Badania w pierwszym trymestrze ciąży: pierwsza wizyta u ginekologa

Jeśli nie masz miesiączki, a Twój wynik testu ciążowego jest pozytywny, możesz umówić się na wizytę u ginekologa, aby potwierdzić ciążę. Ciężarne często zastanawiają sile, kiedy dokładnie i w ile dni od zapłodnienia widać zarodek na USG dopochwowym, chcąc umówić się na wizytę w najwcześniejszym możliwym terminie. Choć sam zarodek możemy zobaczyć na USG w 5. lub 6. tygodniu ciąży, to nie bądź rozczarowana, jeśli okaże się, że pierwsza wizyta wypadnie dopiero w 7–8. tygodniu ciąży. Jako, że wcześniej bicie serca płodu nie jest widoczne na USG, wielu ginekologów do tego czasu nie zaprasza swoich pacjentek do gabinetu. Dlatego musisz uzbroić się w trochę cierpliwości i zaczekać, a podczas USG w 8. tygodniu ciąży w nagrodę zobaczysz pracujące serduszko swojego maleństwa.

Jak wygląda pierwsza wizyta ciążowa u ginekologa? Standardowo składa się ona z kilku etapów:

• Wywiad na temat aktualnej sytuacji życiowej: czy palisz papierosy, pijesz alkohol, przeżywasz dużo stresu oraz wywiad położniczy: liczba ciąż i porodów, przebyte choroby i operacje?

• Wystawienie skierowania na badania w I trymestrze z krwi i moczu: glukoza na czczo, TSH, badania w kierunku chorób zakaźnych, np. HIV, HCV, VDRL, toksoplazmoza, różyczka. Sprawdza się również grupę krwi matki, czynnik Rh oraz poziom hemoglobiny.

• Pomiar masy ciała ciężarnej.

• USG transwaginalne, czyli przezpochwowe między 9. a 12. tygodniem ciąży: dokonuje się pomiaru płodu w celu określenia wieku ciąży, oblicza się datę porodu i określa stan zdrowia dziecka. Najbardziej miarodajne w kwestii ustalenia terminu rozwiązania jest USG w 10. tygodniu ciąży lub wcześniejsze.

• Poradnictwo w zakresie możliwości diagnostyki prenatalnej.

Po badaniach opuszczasz gabinet z kartą ciąży oraz zaleceniem wykonania badań I trymestru – ciąża jest już oficjalna

Prenatalne badanie USG w 1 trymestrze, zwane też genetycznym sprawdza szczegółowo rozwój płodu, jego anatomię oraz czynność serca. Przeprowadzane jest sondą dopochwową, niekiedy w połączeniu z głowicą brzuszną i trwa ok. 15-20 minut. Na podstawie poszczególnych pomiarów lekarz wylicza ryzyko wystąpienia u dziecka najczęstszych wad genetycznych. Dla jak najwyższej dokładności, badanie to musi być wykonane w ściśle określonych ramach czasowych.

Kiedy wykonać USG genetyczne 1 trymestru? USG I trymestru wykonuje się pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży (dokładniej: od 11+0 do 13+6). Normy wszystkich pomiarów dopasowuje się do dokładnego wieku dziecka, dlatego nie obawiaj się, że Twój termin USG to ukończony 10. tydzień ciąży, a nie tak jak planowałaś – 12. tydzień. Zobacz więcej na temat badań w ciąży

Zebraliśmy kilka wskazówek, które pomogą Ci zrelaksować się we wczesnym okresie ciąży i sprawią, że będziesz mogła cieszyć się pierwszym trymestrem.

• Kwas foliowy w 1. trymestrze – ważna suplementacja

Witaminy z grupy B, w tym kwas foliowy, już w pierwszym trymestrze są ważne dla zdrowego rozwoju mózgu i układu nerwowego Twojego dziecka. Kwas foliowy to również składnik niezbędny do tworzenia krwi i do prawidłowego wzrostu płodu. Ponieważ naturalne foliany zawarte w żywności ulegają szybkiemu rozkładowi podczas przygotowywania, należy przyjmować go dodatkowo w postaci suplementu diety.

Aktualnie rekomenduje się przyjmowanie w I trymestrze kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg dziennie. Warto wspomnieć, że pierwszy trymestr to ostatni dzwonek na wdrożenie suplementacji kwasem foliowym – eksperci zalecają przyjmować go już na 12 tygodni przed poczęciem.

• Pierwszy trymestr ciąży – czas na znalezienie położnej

Wiele położnych jest szybko rezerwowanych. Jeśli chcesz być pod opieką położnej jeszcze w trakcie ciąży, warto rozpocząć poszukiwania już w momencie uzyskania pozytywnego testu.

Przeczytaj więcej na temat wyboru położnej i szpitala

• Dolegliwości w pierwszym trymestrze ciąży – jedz imbir i herbatniki, aby zwalczyć mdłości

Jeśli rano dokuczają Ci nudności, imbir i herbatniki z masłem mogą przynieść ulgę. Przed snem połóż obok łóżka kilka herbatników. Spożyte z łykiem herbaty na czczo, jeszcze przed wstaniem z łóżka, ustabilizują poziom cukru we krwi. To z kolei pobudzi krążenie i zmniejszy mdłości. Jeśli dolegliwości pojawiają się w ciągu dnia, herbata imbirowa może pomóc w uspokojeniu żołądka.

• Czujesz zmęczenie we wczesnej ciąży? Zwolnij!

Zmęczenie na początku ciąży nie jest powodem do niepokoju. Słuchaj swojego ciała i daj sobie czas oraz prawo do wypoczynku. Nie ma nic złego w drzemce.

• Ćwiczenia w pierwszym trymestrze ciąży - ćwicz, by zapobiec bólowi pleców

Choć typowymi dolegliwościami w pierwszych tygodniach po zapłodnieniu są mdłości, wymioty i zmęczenie, to niektórym kobietom już w I trymestrze ciąży doskwiera ból pleców. O ile nie masz żadnych przeciwwskazań oraz otrzymasz „zielone światło” od swojego lekarza, to remedium na ból pleców są ćwiczenia w pierwszym trymestrze ciąży.

Nieforsowne aktywności, takie jak chodzenie, joga czy jazda na rowerze, poprawiają krążenie i pomagają złagodzić nieprzyjemne objawy. Szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży lekkie ćwiczenia mogą zdziałać cuda, jeśli boli Cię dolna część pleców. Są one też dobrą profilaktyką bólu, który może pojawić się w kolejnych miesiącach ciąży.

• I trymestr ciąży – obowiązkowa wizyta u dentysty

Podczas ciąży Twój organizm potrzebuje więcej wapnia niż dotychczas. Jeśli nie uda Ci się pokryć zwiększonego zapotrzebowania dietą, może to prowadzić do uszkodzenia zębów. Dlatego bardzo ważne jest, aby w tym czasie szczególnie zadbać o stan swojego uzębienia. Koniecznie jak najszybciej umów się na wizytę do dentysty.

• Czy we wczesnej ciąży mogę pływać lub chodzić do sauny?

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wybrać się na basen. Wręcz przeciwnie, pływanie może nawet pomóc w łagodzeniu bólu pleców. W przypadku sauny sytuacja wygląda jednak inaczej. Większość lekarzy odradza – nawet doświadczonym bywalczyniom sauny – korzystanie z niej w pierwszym trymestrze ciąży. Wysokie temperatury mogą niepotrzebnie obciążać układ krążenia. Szczególnie w tym początkowym okresie, gdy istnieje wysokie ryzyko poronienia, należy unikać wysokich temperatur. W kalendarzu ciąży HiPP znajdziesz przydatne wskazówki na każdy tydzień ciąży.

• Czy w pierwszym trymestrze ciąży dozwolone jest współżycie seksualne?

Niektóre z kobiet obawiają się współżycia w pierwszym trymestrze ciąży. Czy słusznie? Najczęściej nie. Zasadniczo, jeśli tylko czujesz się dobrze i jesteś zdrowa, nic nie stoi na przeszkodzie, abyś współżyła przez cały pierwszy trymestr ciąży. Jeżeli natomiast cierpisz z powodu krwawienia lub jesteś w ciąży wysokiego ryzyka, powinnaś powstrzymać się od stosunków seksualnych.

Jeśli masz wątpliwości, czy w Twoim przypadku współżycie w pierwszym trymestrze ciąży jest bezpieczne, zasięgnij porady ginekologa lub położnej.

• Jakich pokarmów powinnam unikać we wczesnej ciąży?

Pomimo tego, że Twoje ciało w zasadzie samo wie najlepiej, czego potrzebuje, istnieje szereg pokarmów, których powinnaś unikać. Należą do nich:

• surowe jaja,

• niedogotowane mięso,

• surowe owoce morza,

• surowe lub wędzone ryby,

• sery z niepasteryzowanego mleka, np. feta, ser górski, camembert lub ser pleśniowy.

Poza tym zakazane są oczywiście alkohol, narkotyki i nikotyna! Jeśli przed zajściem w ciążę bardzo często piłaś kawę, powinnaś zasięgnąć porady lekarza. Zasadą jest, że jedna do dwóch filiżanek kawy dziennie jest w porządku.

Dowiedz się więcej o zdrowej i zrównoważonej diecie podczas ciąży.

• Jak obliczyć termin porodu?

Termin porodu (TP) jest zazwyczaj ustalany na dokładnie 40 tygodni po rozpoczęciu ostatniej miesiączki. Wielu ginekologów najpierw szacuje TP, a ostatecznie określa go po badaniu USG w pierwszym trymestrze, między 9. a 12. tygodniem ciąży.

Informacje o autorce:

Celsy Dehnert jest niezależną dziennikarką i copywriterką. Jako matka dwójki dzieci urodzonych w odstępie 18 miesięcy dobrze wie, jakie pytania i wątpliwości mogą pojawić się w czasie ciąży.

Konsultacja merytoryczna i redakcja: Birgit Laue, położna i edukatorka medyczna, certyfikowana specjalistka PR, autorka